गरोदरपणातील अल्ट्रासाऊंड स्कॅन – प्रकार, तयारी कशी करावी आणि बरेच काही

गर्भाची प्रतिमा मिळवण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड स्कॅनद्वारे गर्भाशयामध्ये उच्च–वारंवारतेच्या ध्वनी लाटा पाठवल्या जातात. अल्ट्रासाऊंड स्कॅनमधील प्रतिमेमुळे शरीराचा विकास टप्प्याटप्प्याने प्रकट होतो, बहुतेक वेळा पांढर्‍या आणि राखाडीच्या छटांद्वारे हाडे आणि ऊती प्रकट होतात.

अल्ट्रासाऊंड स्कॅन म्हणजे काय?

अल्ट्रासाऊंड स्कॅन ही पद्धती आपल्या बाळाची एक झलक दिसण्यासाठी आणि गर्भाशयात गर्भाची आतुरता कशी आहे याचे विश्लेषण करण्यासाठी वापरली जाते. हे तंत्र प्रामुख्याने विकृतीची चिन्हे शोधण्यासाठी आणि गर्भाच्या वाढीवर लक्ष ठेवण्यासाठी वापरली जाते. तथापि, भारतामध्ये अल्ट्रासाऊंड स्कॅनद्वारे बाळाचे लिंग उघड करत नाही, कारण ते बेकायदेशीर मानले जाते. आजकाल, बाळांच्या उच्च–गुणवत्तेच्या प्रतिमा मिळवण्यासाठी गरोदरपणात ४ डी आणि३ डी कलर स्कॅन हे लोकप्रिय अल्ट्रासाऊंड पर्याय आहेत.

गरोदरपणात अल्ट्रासाऊंडचे कोणतेही धोके किंवा दुष्परिणाम आहेत का?

४० वर्षांहून अधिक काळ, अल्ट्रासाऊंड स्कॅनमुळे गरोदरपणात कुठलेही ज्ञात दुष्परिणाम नाहीत. हे सुरक्षित तंत्रज्ञान आहे आणि गर्भाशयात आपल्या बाळाचा विकास होत आहे ह्याची खात्री करण्यासाठी तो एक आवश्यक भाग आहे.

आपल्याला गरोदरपणात सोनोग्राफीची आवश्यकता का आणि कधी असते?

गर्भाशयातील बाळ बघण्यासाठी आणि त्याचा कसा विकास होत आहे हे पाहण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड स्कॅनची आवश्यकता असते. आपल्याला याची आवश्यकता का आहे त्याची काही कारणे येथे आहेत

• एक्टोपिक गर्भधारणा टाळण्यासाठी
• मोलर प्रेग्नन्सी आणि गर्भपात यासारख्या गरोदरपणातील गुंतागुंत रोखण्यासाठी
• तुम्ही गर्भवती आहात की नाही हे तपासण्यासाठी
• गर्भाची वाढ आणि विकासाचे मूल्यांकन करण्यासाठी
• जन्म दोष आणि अनुवांशिक विकृती स्कॅन करण्यासाठी
• Chorionic Villus Sampling सारख्या इतर जन्मपूर्व चाचण्यांचा भाग म्हणून

पहिल्या तिमाहीत

तुमच्या गर्भावस्थेच्या पहिल्या तिमाहीत तुम्ही काय कराल?

• पहिल्या सहा आठवड्यांत एक व्हायबिलिटी स्कॅन आणि डेटिंग स्कॅनवर जा, आणि ते नऊ ते अकरा आठवड्यांच्या दरम्यान एनटी स्कॅनद्वारे केले जाईल
• अल्ट्रासाऊंड स्कॅनद्वारे आपली प्रसूतीची तारीख शोधा
• सहा आठवड्यांत प्रथमच आपल्या बाळाच्या हृदयाचे ठोके ऐका
• आपल्या गर्भाशयात किती बाळे आहेत याची तपासणी करा आणि ते गर्भाशयात योग्य स्थितीत असल्याची खात्री करा
• वरील स्कॅनमधून तयार केलेल्या प्रतिमांद्वारे स्पॉटिंग किंवा जास्त रक्तस्त्राव होण्याची चिन्हे तपासा

दुसऱ्या तिमाहीत

दुसऱ्या तिमाहीच्या दरम्यान, तुम्ही खालील गोष्टी कराल

• बाळाचे लिंग जाणून घ्या (भारतात लागू नाही).
• गर्भाच्या वाढीची आणि गर्भाशयातील अवस्थेचे मूल्यांकन करा
• जन्मजात विकृती आणि जन्मातील दोषांसाठी स्कॅन करा
• आपल्या बाळाला डाउन सिंड्रोम आहे की नाही ते जाणून घ्या

तिसऱ्या तिमाहीत

सामान्यत: तिसऱ्या तिमाहीत ट्रान्स व्हजायनल स्कॅन टाळला जातो, परंतु वैद्यकीय समस्या असल्यास डॉक्टरांकडून याची शिफारस केली जाऊ शकते. तिसऱ्या तिमाहीत नियमित अल्ट्रासाऊंड स्कॅन दरम्यान, आपण काय कराल?

• बाळाच्या शरीररचनातील कोणत्याही विसंगती किंवा बदलांचा आढावा घ्या
• बाळाच्या स्थितीचा आढावा घ्या
• वैद्यकीय निदान अहवालांनुसार बाळ चांगल्या प्रकारे वाढत आहे की नाही ते तपासा

गरोदरपणात अल्ट्रासाऊंड स्कॅनची तयारी कशी करावी?

गरोदरपणात अल्ट्रासाऊंड स्कॅनची तयारी करण्यापूर्वी, गर्भाची उच्च–गुणवत्तेची प्रतिमा स्पष्टपणे स्कॅन करण्यासाठी तुमचे मूत्राशय पूर्ण भरलेले असणे आवश्यक आहे. आपण ठरविलेले अल्ट्रासाऊंड स्कॅन करण्याच्या एक तास आधी आपण दोन ते तीन औंस ग्लास पाणी प्यायले आहे याची खात्री करा.

आपल्या डॉक्टरांच्या भेटी दरम्यान मूत्राशय पूर्ण भरण्याचे लक्षात ठेवा आणि विशेषत: गर्भधारणेच्या पहिल्या तिमाहीत स्कॅन करण्यापूर्वी लघवी करू नका.

गरोदरपणात अल्ट्रासाऊंड कसे केले जाते?

अल्ट्रासाऊंड स्कॅन ही एक सोपी प्रक्रिया आहे. तुम्ही परीक्षा टेबलवर झोपता आणि तंत्रज्ञ तुमच्या उदर आणि ओटीपोटाच्या भागावर एक विशेष जेल लावतात. हे जेल गर्भाशय आणि ट्रान्सड्यूसर दरम्यान संपर्क सुधारते जेणेकरून आपल्या पोटातून लाटा योग्यरित्या प्रवास करतात. एका छोट्या छडीसारख्या ट्रान्सड्युसरला तुमच्या पोटावर ठेवले जाते आणि जसजशी हालचाल होते तसतसे काळ्या आणि पांढऱ्या प्रतिमा स्क्रीनवर टिपल्या जातात. या प्रक्रियेदरम्यान आपल्याला श्वास धरून ठेवण्यास सांगितले जाऊ शकते.

एकदा स्कॅन समाधानकारक झाल्यास आणि प्रतिमा चांगल्या प्रकारे घेतली गेल्यानंतर जेल आपल्या उदरातून काढून टाकले जाते आणि नंतर आपल्याला लघवी करण्यास किंवा आपले ब्लॅडर रिकामे करण्याची परवानगी दिली जाते.

सोनोग्राफी करताना दुखते का ?

सामान्य परिस्थितीत सोनोग्राफी करताना दुखत नाही. तथापि, जर आपल्यास श्रोणीच्या दुखापतीमुळे किंवा ओटीपोटात दुखत असेल तर, अल्ट्रासाऊंड दरम्यान ट्रान्सड्यूसरद्वारे वाढलेल्या दबावामुळे थोड्या वेदना होऊ शकतात.

गरोदरपणात करावयाच्या अल्ट्रासाऊंडचे विविध प्रकार

गरोदरपणात वेगवेगळ्या प्रकारचे अल्ट्रासाऊंड्स केले जातात. आणि ते म्हणजे

1. ट्रान्सव्हॅजाइनल अल्ट्रासाऊंड – आपल्या योनीमध्ये एक प्रोब घातला जातो आणि स्पष्ट प्रतिमा मिळण्यासाठी तो वापरला जातो. गरोदरपणाच्या सुरुवातीच्या काळात तो वापरला जातो.
2. 3-डी अल्ट्रासाऊंड – एक अधिक तपशीलवार अल्ट्रासाऊंड स्कॅन ज्यामध्ये गर्भाची रुंदी, उंची आणि खोली आणि त्याच्या अवयवांची प्रतिमा प्रतिबिंबित होते. एक विशेष तपासणी आणि सॉफ्टवेअर वापरले जाते आणि ते केवळ काही विशिष्ट रुग्णालयात उपलब्ध आहे.
3. 4-डी अल्ट्रासाऊंड – ‘डायनामिक 3-डी अल्ट्रासाऊंड’ म्हणूनही हे ओळखले जाते, हे स्कॅन गर्भाचा अॅ निमेटेड व्हिडिओ तयार करते. हा हालचाल व्हिडिओ बाळाच्या चेहऱ्यावरील भाव, हालचालींच्या अनेक प्रतिमा कॅप्चर करतो आणि हायलाइट्स आणि सावली देखील दर्शवितो. तथापि, त्यासाठी विशेष उपकरणे आवश्यक आहेत.
4. गर्भाची इकोकार्डियोग्राफी – याचा उपयोग गर्भाच्या हृदयविकाराच्या समस्येचे निदान करण्यासाठी होतो आणि पूर्ण होण्यासाठी जास्त वेळ लागतो. हे पारंपारिक गरोदरपणातील अल्ट्रासाऊंडसारखेच आहे.
5. ट्रान्सबॉडमिनल अल्ट्रासाऊंड – ट्रान्सड्यूसर आणि एक विशेष जेल वापरून आपल्या ओटीपोटाच्या खालच्या भागात लहरी पाठवते. प्रतिमेमध्ये गर्भाची वाढ आणि विकृती दर्शविण्यासाठी काळ्या आणि पांढऱ्या रंगाच्या छटा दाखवल्या आहेत.
6. डॉप्लर अल्ट्रासाऊंड – एक प्रकारचा अल्ट्रासाऊंड जो बाळाच्या आणि आईच्या हृदयापर्यंत आणि इतर मुख्य वाहिन्यांमधील रक्तप्रवाहाचे मूल्यांकन करण्यासाठी केला जातो.
7. डेटिंग आणि व्यवहार्यता स्कॅन – पहिल्या सहा ते नऊ आठवड्यांत महिलांमध्ये गरोदरपणाच्या स्थितीची पुष्टी करण्यासाठी वापरली जाते.

लक्षात ठेवण्याचे काही मुद्दे

• अल्ट्रासाऊंड बाळाच्या तब्येतीची आणि विकासाची तपासणी करण्यासाठी आवश्यक असते, त्यामुळे कोणत्याही नियोजित भेटी मुळीच चुकवू नका
• अल्ट्रासाऊंड केवळ प्रशिक्षित व्यावसायिकांनी केले पाहिजेत ज्यांच्यामध्ये प्रतिमांचे स्पष्टीकरण आणि विश्लेषण करण्याची क्षमता आहे
• जर आपल्या डॉक्टरांना अल्ट्रासाऊंड दरम्यान कोणत्याही विकृती लक्षात आल्या किंवा स्पष्ट दिसण्यासाठी पुढील चाचण्या करावयाची असतील तर आपल्याला इतर प्रक्रियेची शिफारस केली जाऊ शकते
• अल्ट्रासाऊंड दरम्यान काही अवयव ओळखणे आपल्यासाठी अवघड आहे, म्हणून आपण आपल्या डॉक्टरांना ते दर्शविण्यास सांगू शकता
• अल्ट्रासाऊंडदरम्यान सामान्य परिस्थितीत दुखापत होत नाही परंतु तुम्हाला काही वेदना झाल्यास त्वरित आपल्या डॉक्टरांना कळवा
• ओटीपोटात सहज प्रवेश करण्यास अनुमती देणारे कपडे घाला
• अल्ट्रासाऊंडच्या तयारीसाठी भरपूर पाणी प्यायले असल्याची खात्री करा. ह्यामुळे आपल्याला स्कॅन लवकर पूर्ण करण्यास आणि चांगले चित्र मिळविण्यात मदत होते

सामान्य प्रश्न

गरोदरपणात अल्ट्रासाऊंड स्कॅनच्या संदर्भात सर्वात सामान्यपणे विचारले जाणारे काही प्रश्न येथे आहेत.

१. सहा ते सात आठवडे अल्ट्रासाऊंड केले आणि हार्टबीट सापडली नाही तर काही समस्या आहे का?

नाही. गरोदरपणाच्या सुरुवातीच्या काळात बाळाच्या हृदयाचे ठोके ऐकू न येणे हे सामान्य आहे. परंतु गर्भाचा विकास नीट होणे आवश्यक आहे

२. अल्ट्रासाऊंड स्कॅन गर्भधारणेच्या वयाची गणना करण्यासाठी अचूक आहेत का?

अल्ट्रासाऊंड स्कॅन केवळ गर्भधारणेच्या सुरुवातीच्या आठवड्यातच गर्भधारणेच्या वयाच्या गणनेसाठी अचूक आहे, नंतरच्या कालावधीसाठी नाही

३. काही स्त्रीरोग तज्ञ अल्ट्रासाऊंड स्कॅनचे वेळापत्रक वेगळे का करतात?

काही स्त्रीरोगतज्ज्ञ गरोदरपणात गर्भाची वाढ आणि स्थिती यावर आधारित अल्ट्रासाऊंड स्कॅनचे वेळापत्रक वेगळे करतात. जन्मपूर्व चाचणी प्रक्रियेचा भाग म्हणून रूटीन अल्ट्रासाऊंड स्कॅन केले जातात

४. अल्ट्रासाऊंड स्कॅन गर्भधारणेची तारीख निश्चित करण्यात अचूक आहेत काय?

अल्ट्रासाऊंडनंतर गर्भधारणेची तारीख निश्चित करण्यासाठी केली जाणारी कोणतीही गणना केवळ अंदाज आहे आणि खरोखर अचूक नाहीत. प्रसूतीची तारीख स्त्रीचे मासिक पाळीचे दिवस आणि नियमिततेवर अवलंबून असते

५. अल्ट्रासाऊंड करणे हा प्रसुतीपूर्व काळजीचा एक महत्त्वाचा भाग आहे का?

होय, जन्मपूर्व काळजीच्या वेगवेगळ्या टप्प्यावर अल्ट्रासाऊंड स्कॅन वापरले जातात.

गरोदरपणात सोनोग्राम मिळवणे परिणामकारक आहे. तुम्ही गर्भवती आहात की नाही हे शोधण्यासाठी अल्ट्रासाऊंड स्कॅन करणे ही एक गरज आहे. तुम्ही गर्भवती असल्यास, शरीरात होणाऱ्या बदलांचा मागोवा घेण्यासाठी आणि गर्भाच्या वाढीसाठी ते वापरले जाते. आपली वैद्यकीय स्थिती आणि सोईच्या पातळीवर आधारित, गरोदरपणात कोणता प्रकार वापरायचा याबद्दल आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

स्रोत अणि सन्दर्भ:
स्रोत १

आणखी वाचा:

गरोदरपणात स्तन आणि स्तनाग्रांमध्ये होणारे बदल
गरोदर स्त्रियांसाठी २० आरोग्यविषयक टिप्स