लहान मुलांसाठी मराठीतून 18 छोट्या पंचतंत्र कथा

पंचतंत्र नैतिक कथा हा प्राण्यांच्या गोष्टींचा एक छान संग्रह आहे. मूळतः संस्कृतमध्ये लिहिलेल्या, या प्रत्येक दंतकथेला एक नैतिक अर्थ आहे. ह्या हलक्याफुलक्या कथा लहान मुलांसाठी अगदी योग्य आहेत. ह्या कथा लहान मुलांना मौल्यवान नैतिक धडे देतात. हे नैतिक धडे कायमचे त्या मुलांच्या मनात  राहतात.

पंचतंत्राच्या निर्मितीबद्दलची आख्यायिका राजा अमरशक्तीच्या काळातील आहे. ह्या राजाने आपल्या तीन मुलांना शिक्षण देण्यासाठी विष्णू शर्मा नावाच्या विद्वानाची नेमणूक केली होती. राजपुत्रांना शिकवण्यासाठी परंपरागत साधने आणि तंत्रे नीट काम करत नाहीत हे विष्णू शर्मा यांच्या लक्षात आले,   म्हणून त्यांनी त्याऐवजी छोट्या पंचतंत्र कथांद्वारे त्यांना शिकवले. त्यासाठी त्यांनी पुढील पाच खंडांतर्गत कथांचा संग्रह लिहिला आणि म्हणून त्याला पंचतंत्र (‘पंच’ – पाच आणि ‘तंत्र’ – प्रणाली) असे नाव देण्यात आले:

• मित्र लाभ(मित्र जोडणे) – जोडलेल्या मित्रांशी संबंधित कथांचा संग्रह.
• मित्र भेडा(मित्र गमावणे) – मित्र गमावण्याशी संबंधित कथांचा संग्रह.
• अपरिकसीताकारकम (विचार न करता कृती करणे) – अविवेकीपणामुळे महत्त्वाचे काय गमावले जाते याबद्दलच्या कथांचा संग्रह.
• लब्धप्राणासम (नफ्याचे नुकसान) – ह्यामध्ये गोष्टी न गमावता कठीण परिस्थितीतून कसे बाहेर पडायचे याचा उल्लेख आहे.
• काकोलूकीयम(कावळे आणि घुबड) – युद्ध आणि शांततेचे नियम आणि धोरणांबद्दल कथांचा संग्रह.

इंग्रजी, विविध भारतीय स्थानिक भाषा, तसेच पर्शियन आणि अरबी ह्यासारख्या अनेक भाषांमध्ये पंचतंत्राचे भाषांतर झाले.

आणखी वाचा: मुलांसाठी तेनाली रामनच्या गोष्टी

तुमच्या मुलांसाठी पंचतंत्राचे मनोरंजक किस्से

कथेचा वेळ मजेदार आणि माहितीपूर्ण बनवण्यासाठी, येथे काही पंचतंत्र कथा मराठीमध्ये नैतिक बोधासह दिलेल्या आहेत. ह्या कथा तुमच्या मुलांची कल्पनाशक्ती वाढवतील आणि मुलांना त्या कथांमधून शिकायला मिळेल!

1. माकड आणि मगर

एकदा एका जंगलात, नदीच्या काठावर असलेल्या जांभळाच्या झाडावर एक माकड राहत होते. त्याच जंगलात एक मगर आणि त्याची बायको राहत होती. एके दिवशी मगर नदीच्या काठावर येऊन   झाडाखाली विसावला. दयाळू माकडाने त्याला काही जांभळे दिली. मगर दुसऱ्या दिवशी आणखी जांभळांसाठी परत आला, कारण त्याला जांभळे आवडत होती. जसजसे दिवस जाऊ लागले तसतसे मगर आणि माकड चांगले मित्र बनले.

एके दिवशी माकडाने मगरीच्या पत्नीसाठी काही फळे पाठवली. तिने जांभळे खाल्ली आणि तिला ती आवडली, पण तिला मत्सर वाटत होता, कारण तिला तिच्या नवऱ्याने माकडासोबत वेळ घालवणे आवडलेले नव्हते. तिने आपल्या पतीला सांगितले, “जर फळे इतकी रसाळ असतील तर माकडाचे हृदय किती गोड असेल. मला माकडाचे हृदय मिळवून दे.” मगरीला आपल्या मित्राला मारायचे नव्हते, पण पर्याय नव्हता.

त्याने माकडाला त्याच्या घरी जेवायला बोलावले आणि त्याच्या पत्नीला त्याला भेटायचे आहे असे सांगतिले. माकड आनंदी होते, पण पोहता येत नव्हते म्हणून मगरीने त्याला पाठीवर घेतले. आपण माकडाला फसवल्याचा आनंद मगरीला झाला, मात्र, बोलताना त्याने माकडाला घरी नेण्याचे खरे कारण सांगून टाकले. हुशार माकड म्हणाले, “तुम्ही मला आधी सांगायला हवे होते, मी माझे हृदय झाडावरच ठेवले आहे. आपण परत जाऊन ते घेऊन आले पाहिजे.” मगरीने त्याच्यावर विश्वास ठेवला आणि माकडाला  पुन्हा झाडाकडे नेले. त्यामुळे हुशार माकडाचा जीव वाचला.

बोध: मित्रमैत्रिणी निवडताना काळजी घ्या आणि प्रसंगावधान राखा.

2. करकोचा आणि खेकडा

एक करकोचा होता. तो त्याच्या शेजारील तलावातून मासे उचलून खात असे. मात्र, जसजसा तो मोठा होत गेला तसतसा त्याला एकही मासा पकडणे कठीण होऊ लागले. स्वतःचे पोट भरण्यासाठी त्याने एक योजना आखली. त्याने मासे, बेडूक आणि खेकडे यांना सांगितले की, काही लोक तलाव भरून पिके घेण्याचा विचार करत आहेत आणि त्यामुळे तलावात एकही मासा राहणार नाही. मला या गोष्टीचे वाईट वाटले आहे आणि मला तुम्हा सर्वांची उणीव भासेल, असेही त्यांनी सांगितले. मासे दुःखी झाले आणि त्यांनी करकोच्याला मदत करण्यास सांगितले. करकोच्याने त्या सर्वांना एका मोठ्या तलावात नेण्याचे वचन दिले. परंतु, तो त्यांना म्हणाला, “मी म्हातारा झालो असल्याने, मी तुमच्यापैकी फक्त काहींनाचा एका वेळी नेऊ शकतो.” करकोचा माशांना एका खडकावर घेऊन जायचा, मारायचा आणि खाऊन टाकायचा. प्रत्येक वेळी जेव्हा त्याला भूक लागायची तेव्हा तो त्यातील काही माशांना खडकावर नेऊन खात असे.

तलावात एक खेकडा राहत होता, त्यालाही मोठ्या तलावात जायचे होते. करकोच्याने बदल म्हणून खेकडा खाण्याचा विचार केला आणि त्याला मदत करण्यास तयार झाला. वाटेत खेकड्याने करकोच्याला विचारले, “मोठा तलाव कुठे आहे?” करकोचा हसला आणि माशांच्या हाडांनी भरलेल्या खडकाकडे इशारा केला. खेकड्याला समजले की करकोचा त्याला ठार मारेल, आणि म्हणून त्याने पटकन स्वतःला वाचवण्याचा विचार केला. त्याने करकोच्या गळा पकडला आणि करकोच्याला मरेपर्यंत जाऊ दिले नाही.

बोध: नेहमी प्रसंगावधान राखा आणि जेव्हा धोका असेल तेव्हा त्वरीत योग्य कार्य करा.

3. हत्ती आणि उंदीर

एक गाव होते. भूकंपानंतर उध्वस्त झाल्यानंतर तेथील लोकांनी ते गाव सोडून दिले होते. मात्र, गावात राहणार्‍या उंदरांनी तिथेच राहून घर बनवण्याचा निर्णय घेतला. या गावाच्या सीमेवर एक तलाव होता. तिथे हत्तींचा कळप नियमितपणे आंघोळ करण्यासाठी आणि पाणी पिण्यासाठी येत असे. या तलावाच्या वाटेवरच गाव असल्याने तेथे फिरताना हत्तींनी उंदरांना तुडवले. म्हणून, उंदरांच्या राजाने हत्तींना भेटण्याचा निर्णय घेतला. तो त्यांना म्हणाला, ”हे हत्तींनो, तुम्ही गावातून जात असताना अनेक उंदरांनी तुडवले. तुम्ही कृपया तुमचा मार्ग बदलण्याचा विचार केल्यास आम्ही खूप आभारी राहू. जेव्हा तुमची गरज असेल तेव्हा आम्ही लक्षात ठेवू आणि उपकार फेडू.”

हत्ती राजा हसला, “आम्ही महाकाय हत्ती आहोत आणि तुम्ही उंदीर, तुम्ही उपकाराची परतफेड कशी करू शकता? तरीही, आम्ही तुमच्या विनंतीचा आदर करतो आणि आमचा मार्ग बदलतो.”

काही दिवसांनंतर,शिकाऱ्यांनी लावलेल्या जाळ्यामध्ये हत्ती अडकले. त्यांनी सुटण्यासाठी खूप धडपड केली, पण व्यर्थ. हत्तीच्या राजाला उंदरांच्या राजाने दिलेले वचन आठवले. म्हणून, त्याने उंदरांच्या राजाला मदत मागितली.

काही वेळातच सर्व उंदीर आले आणि त्यांनी जाळे कुरतडायला सुरुवात केली आणि हत्तींना सोडवले. हत्तींचा राजा उंदरांचे आभार मानू शकला नाही!

बोध: संकटात मदतीला धावून येणारा खरा मित्र असतो. लोकांशी नेहमी दयाळू राहा आणि त्यांच्या मदतीबद्दल कृतज्ञ रहा.

4. एकनिष्ठ मुंगूस

एका शेतकरी जोडप्याकडे पाळीव मुंगूस होता. एके दिवशी, शेतकरी आणि त्याच्या पत्नीला कामासाठी तातडीने घराबाहेर जावे लागले, आणि म्हणून त्यांनी मुंगूस आपल्या बाळाजवळ सोडले आणि त्याच्याकडून आश्वासन घेतले कि तो बाळाचे चांगले रक्षण करेल. शेतकरी जोडपे बाहेर गेल्यावर एक साप हळूच घरात शिरला आणि बाळावर हल्ला करण्यासाठी पाळण्याजवळ गेला. हुशार मुंगूस बाळाचे रक्षण करण्यासाठी सापाशी लढले आणि त्याने सापाला मारले.

शेतकऱ्याची पत्नी घरी परतल्यावर मुंगूसच्या तोंडावर आणि दातांवर रक्ताचे डाग पाहून तिला धक्काच बसला. तिचा संयम सुटला आणि ती ओरडली, “तू माझ्या बाळाला मारलेस!” तिच्या रागामुळे तिने स्वतःवरील सर्व नियंत्रण गमावले आणि एकनिष्ठ मुंगसाला तिने मारले. जेव्हा ती घरात गेली तेव्हा तिला जिवंत बाळ आणि त्याच्या शेजारी मेलेला साप दिसला. तिला घडलेल्या प्रकाराची जाणीव झाली आणि तिला तिच्या कृत्याचा पश्चाताप झाला.

बोध: कृती करण्यापूर्वी विचार करा.

5. कासव आणि बदक

एकदा, एका तलावाजवळ, एक कासव आणि दोन बदक मित्र राहत होते. समुद्र कोरडा पडल्याने बदकांनी नवीन ठिकाणी स्थलांतर करण्याचा निर्णय घेतला. कासवालाही त्यांच्याबरोबर जायचे होते, परंतु तो उडू शकत नव्हता आणि म्हणून त्याने बदकांना त्याला त्यांच्याबरोबर घेऊन जाण्याची विनवणी केली. बदकांनी त्याला समजून घेतले आणि त्याला सोबत घेऊन जाण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी आपल्या चोचीत एक काठी धरली आणि कासवाला तोंडात काठी धरायला सांगितली आणि कासवाला तोंड न उघडण्याचा इशारा दिला.

ते उंच उडत असताना, काही लोकांना वाटले की कासवाचे अपहरण होत आहे आणि ते म्हणाले  “अरे, बिचारे कासव!” यामुळे कासवाला राग आला आणि त्याने लगेच काहीतरी बोलण्यासाठी तोंड उघडले. तोंड उघडल्यावर कासव जमिनीवर पडले आणि मरण पावले.

बोध: बोलण्यापूर्वी विचार करा. सूचना नीट ऐकून त्यांचे पालन करा.

6. तीन माशांची कथा

एका सरोवरात तीन मासे होते, ते तिघेही खूप चांगले मित्र होते. पहिला मासा खूप हुशार होता, दुसऱ्याला अडचणीतून मार्ग कसा काढायचा हे माहित होते आणि तिसरा अट्टल होता, त्याला बदल आवडत नसत. पहिल्या माशाने मच्छीमाऱ्यांचे संभाषण ऐकले. ते दुसऱ्या दिवशी परत येऊन तलावात मासेमारी करणार होते. धोक्याची जाणीव करून त्याने आपल्या मित्रांना तलावातून बाहेर जाण्याचा इशारा दिला. दुसरा मासा म्हणाला, “मी इथेच थांबेन आणि पकडले तर मार्ग काढेन.” तिसरा मासा म्हणाला, “मला बाहेर जायचे नाही. मी इथेच राहीन, आणि जर मी पकडला गेलो तर जाऊदे.” पहिला मासा बाहेर गेला. दुसऱ्या दिवशी मच्छीमार आला आणि त्याने इतर दोन मासे पकडले. दुसरा चतुराईने मेल्याचे नाटक करून पळून गेला. तिसऱ्या माशाने काहीही केले नाही आणि तो पकडला गेला आणि मेला.

बोध: बदल स्वीकारण्यास नेहमी तयार असले पाहिजे आणि त्यानुसार जुळवून घेतले पाहिजे. जेव्हा तुम्हाला धोका जाणवेल तेव्हा लगेच कारवाई करा.

7. मूर्ख सिंह आणि हुशार ससा

एकदा एक लोभी सिंह होता. हा सिंह प्राण्यांवर हल्ला करून त्यांना ठार मारत होता. त्यामुळे जंगलातील प्रत्येक प्राणी सिंहाला खूप घाबरत होता. एके दिवशी, त्यांनी ठरवले की प्रत्येक प्राणी दररोज सिंहाकडे, त्याची शिकार म्हणून जाईल. सिंहाने ते मान्य केले. जेव्हा सशाची पाळी आली तेव्हा त्यांनी शहाण्या सश्याला पाठवायचे ठरवले. तो हळूहळू प्रवास करत सूर्यास्तापूर्वी सिंहाच्या गुहेत पोहोचला. सिंहाने रागाने त्याला विचारले, “तुला एवढा उशीर का झाला?” सश्याने उत्तर दिले, ”सशांचा एक गट तुमच्याकडे येत होता, पण त्यांच्या वाटेतच दुसऱ्या एका भयंकर सिंहाने त्यांच्यावर हल्ला केला. मी पळून जाण्यात यशस्वी झालो आणि इथे आलो.” दुसरा सिंह आव्हान देत असल्याचेही सशाने सांगितले.

सिंह अत्यंत संतापला आणि त्याने सशाला नवीन सिंहाला भेटायला घेऊन जाण्यास सांगितले. शहाणा ससा सिंहाला एका खोल विहिरीत घेऊन गेला आणि त्याला त्याचे स्वतःचे प्रतिबिंब दाखवले. सिंहाने डरकाळी फोडली, त्याच्या प्रतिबिंबाने सुद्धा तसेच केले. या प्रतिबिंबाला तो आपला शत्रू मानत असे. चिडलेल्या सिंहाने दुसऱ्या सिंहावर हल्ला करण्यासाठी विहिरीत उडी मारली आणि त्याचा मृत्यू झाला. अशा प्रकारे, शहाण्या वृद्ध सशाने स्वतःला आणि जंगलातील सर्व प्राण्यांना वाचवले.

बोध: नेहमी समस्यांऐवजी उपायांवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.

8. कोल्हा आणि ड्रम

एकदा एक कोल्हा त्याच्या जंगलातून भटकत एका निर्जन अरण्यात पोहोचला. त्याला खूप भूक लागली होती आणि म्हणून तो अन्न शोधू लागला. तेव्हा त्याला एक विचित्र आवाज ऐकू आला. कोल्हा घाबरला आणि त्याने पळून जाण्याचा निर्णय घेतला, पण मग त्याने विचार केला, “हा आवाज कोण करतोय ते मला नीट बघू दे.” त्याने आजूबाजूला पाहिलं तेव्हा त्याला झाडाजवळ असाच एक ड्रम पडलेला दिसला. वारा वाहत असताना झाडाच्या फांद्या त्यावर घासून आवाज करत होत्या. तो निश्चिंत झाला आणि अन्न शोधत राहिला.

बोध: अडचणींपासून दूर पाळण्याऐवजी अडचणींचा सामना करा.

9. हत्ती आणि चिमण्या

एकदा एका चिमणा चिमणीचे, अंडी असलेले सुंदर घरटे एका उंच, मजबूत झाडावर होते आणि ते त्यांच्या लहान बाळाची वाट पाहत होते. परंतु एकदा एक गर्विष्ठ हत्ती झाडाजवळ आला आणि त्याने झाडाला जोरदार धडक दिली. त्याने घरटे आणि अंडी नष्ट केली. त्यामुळे  चिडलेल्या आणि दु:खी झालेल्या चिमण्यांनी बदला घेण्याचे ठरवले.

त्यांनी त्यांचा मित्र म्हणजेच सुतार पक्ष्याला मदत करण्यास सांगितले. सुतार पक्षाने त्याचे मित्र  म्हणजेच माशी आणि बेडकांसोबत एक योजना आखली. बेडकाने माशीला हत्तीच्या कानाजवळ गुणगुण करायला सांगितले. पुढे बेडूक सुतार पक्षाला म्हणाला, “जेव्हा हत्ती डोळे बंद करेल, तेव्हा तू त्याचे डोळे फोडले पाहिजेत. हत्ती उभा राहून पाणी शोधण्याचा प्रयत्न करेल. मी दूरवर डराव डराव असा आवाज करेन आणि हत्तीला वाटेल की आजूबाजूला पाणी आहे. हत्ती त्या ठिकाणी पोहोचेल. आपण एक मोठा खड्डा तयार करू आणि त्यात हत्ती पडेल.

सूर्यास्ताच्या वेळी त्यांनी योजनेप्रमाणे काम केले आणि हत्ती खड्ड्यात पडून मरण पावला.

बोध: शारिरीक सामर्थ्य आणि गर्विष्ठपणा जिंकत नाही. तर जिंकण्यासाठी बुद्धिमत्ता आणि टीमवर्क महत्त्वाचे आहे.

10. सुज्ञ मंत्र्यांचा सल्ला

घुबडांच्या टोळीने एका रात्री जंगलात काही कावळ्यांवर हल्ला केला आणि त्या सर्वांना ठार मारले. कारण कावळे रात्री नीट पाहू शकत नाहीत आणि पुन्हा हल्ला करू शकत नाहीत.

ही बातमी ऐकून कावळ्यांचा राजा इतका दुःखी झाला कि, तो आपल्या ज्ञानी वृद्ध मंत्र्याकडे मार्गदर्शन घेण्यासाठी गेला. मंत्र्याने त्याला सल्ला देऊन परत पाठवले.

दुसर्‍या दिवशी, कावळे घुबडाच्या गुहेत गेले आणि त्यांनी एक नाट्यमय कार्यक्रम सादर केला! एका कावळ्याने घुबडांची स्तुती करण्याचे नाटक केले आणि दुसऱ्याने त्याला मारले! हे पाहून घुबड राजाला वाटले की हा कावळा घुबडांच्या बाजूने आहे. कावळा घुबडांसोबत राहिला, एके दिवशी पहाटे कावळा उडून गेला आणि आपल्या मित्रांच्या मदतीने घुबडाच्या गुहेच्या प्रवेशद्वाराला आग लावली! घुबड हे निशाचर प्राणी असल्याने ते झोपेत होते आणि ते सर्व मारले गेले!

बोध: तुमच्या मित्रांना जवळ ठेवा, परंतु तुमच्या शत्रूंना आणखी जवळ ठेवा.

11. संगीतमय गाढव

दिवसभराच्या कठोर परिश्रमानंतर, धोब्याचे गाढव हिरव्यागार शेतात चरायला मोकळे होते. शेतात चरण्याऐवजी हे गाढव गावकऱ्यांच्या शेतात डोकावत असे आणि घरी जाण्यापूर्वी उगवलेल्या भाज्या खात असे. गाढव एकदा एका कोल्ह्याला भेटले आणि ते दोघे चांगले मित्र बनले. त्यांनी एकत्र शिकार करण्याचा निर्णय घेतला आणि लठ्ठ गाढव भाज्या खाण्यासाठी कुंपण तोडेल, तर कोल्हा शेतातील प्राण्यांची शिकार करेल असे ठरले. एके रात्री गाढवाने कोल्ह्याला सांगितले की त्याला गाणे गायचे आहे. आपण पकडले जाऊ म्हणून कोल्ह्याने त्याला गाणे म्हणू नकोस अशी विनंती केली. मात्र, गाढवाने नाराज होऊन गाण्याचा हट्ट धरला. त्याने तोंड उघडले आणि जोरात आवाज काढू लागला आणि कोल्हा लगेच पळून गेला. गाढवाचा आवाज ऐकून शेतकरी धावत बाहेर आले आणि भाजी खाल्ल्याबद्दल त्याला बेदम मारहाण केली. शेतकर्‍याने गाढवावर तोफ बांधली आणि गाढव घरी जात असताना, कोल्ह्याने गाढवाची चेष्टा केली. गाणे गेल्याबद्दल गाढवाला ती भेट म्हणून दिल्याची थट्टा केली.

बोध: प्रत्येक गोष्टीसाठी एक वेळ आणि स्थान असते.

12. चार मित्र आणि एक शिकारी

एक उंदीर, एक कावळा, एक हरिण आणि एक कासव असे सर्व मित्र होते. ते जंगलात राहून समाधानी होते. एके दिवशी चुकून हरीण शिकाऱ्याच्या जाळ्यात सापडल्यावर मित्रांनी त्याला वाचवण्याची योजना  आखली. धडपड केल्यानंतर आणि वेदना होऊ लागल्यावर, हरीण डोळे उघडे ठेवून, असल्यासारखे पडून राहते. मग मेलेल्या प्राण्याला करतात तसे कावळे आणि इतर पक्षी हरणावर बसतात आणि त्याच्यावर टोचे मारू लागतात.

शिकाऱ्याचे लक्ष वेधून घेण्यासाठी कासव लगेच शिकाऱ्याच्या वाटेवर जाते. हरीण मेले आहे असे वाटल्याने शिकारी कासवाचा पाठलाग करतो. कावळा ताबडतोब कासवाला उचलतो तर उंदीर हरणांना सोडवण्यासाठी जाळे कुरतडतो

बोध: टीमवर्क केल्याने चांगले परिणाम मिळू शकतात.

13. साधू आणि उंदीर

एका छोट्या समुदायातील मंदिराची देखभाल एका साधुने केली होती. त्याने भिक्षा गोळा केली आणि त्यातील काही भाग मंदिराच्या साफसफाईसाठी मदत करणाऱ्यांना दिला. दुर्दैवाने, एक उंदीर साधूचे अन्न चोरत राहिला आणि त्याला मंदिरात दुःख देत राहिला. त्याने कितीही प्रयत्न केले तरी साधू उंदरापासून मुक्त होऊ शकला नाही. छतावरून लटकवलेल्या मातीच्या भांड्यात अन्न टाकले तरी उंदीर ते चोरत राहिले.

वैतागलेल्या, साधूने मित्राकडून सल्ला मागितला. साधूच्या मित्रांनी त्याला उंदराच्या अन्नाचा स्रोत शोधून काढून टाकण्याचा सल्ला दिला. आजूबाजूच्या परिसराचा कसून शोध घेतल्यानंतर, साधूंनी उंदराची अन्नाची जागा शोधून नष्ट केली. अन्नाचा पुरवठा संपल्यामुळे उंदीर अन्न शोधण्यासाठी छतावर जाऊ शकत नव्हता. जेव्हा उंदीर अशक्त झाले तेव्हा संन्याश्यानी उंदरांना पकडले आणि मंदिरापासून दूर फेकले. जखमी उंदीर मंदिर सोडून गेला आणि परत आला नाही.

बोध: शत्रूवर मात करण्यासाठी, त्याच्या शक्तीच्या स्त्रोतावर प्रहार करा.

14. चिमणी आणि माकड

ही कथा एका माकडाची आणि वटवृक्षावर राहणाऱ्या चिमणा चिमणीच्या जोडीबद्दल आहे. एकदा पाऊस पडत असल्याने माकड थंडीने कुडकुडत होते. एका चिमणीने माकडाला संकटात पाहिले आणि त्याला स्वतःचे संरक्षण करण्यासाठी स्वतःचे घर बांधण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. माकडाला हा सल्ला दिल्यानंतर त्याचा गैरसमज झाला. आणि त्याने चिमणीचे घरटे नष्ट केले. ह्या कथेवरून आपण हे शिकतो की ज्यांना मदतीची गरज आहे असे लोक सल्ल्याला क्वचितच महत्त्व देतात.

बोध: चिमणीच्या ह्या कथेवरून आपण असे शिकतो की ज्या लोकांना गरज आहे फक्त अशा लोकांनाच सल्ला द्या. सल्ल्यासाठी हे लोक खरोखरीच पात्र असणे गरजेचे आहे.

15. कावळे आणि नाग

एका छोट्याशा राज्याच्या जवळ असलेल्या जंगलात एका वटवृक्षावर एक नाग आणि दोन कावळे राहत होते. एकदा कावळे अन्नाच्या शोधात घरटे सोडून गेल्यावर, दुष्ट कोब्रा कावळ्यांची अंडी खातो. कावळे हतबल होऊन दुखावले जातात. ते एखाद्या कोल्ह्याचे मार्गदर्शन घेण्याचा विचार करतात. एक कावळा कोल्ह्याचे ऐकतो आणि पहारेकरी बघत असताना राणीचे मौल्यवान दागिने चोरण्यासाठी राजवाड्याकडे निघतो. कावळा काळजीपूर्वक त्याच्या घरट्याकडे जातो आणि रक्षकांना त्याच्या मागे यायला सांगतो. वटवृक्षाच्या पोकळीत साप राहत असतो, तिथे आल्यावर कावळा तिथे हार टाकतो, जेव्हा रक्षकांना छिद्रामध्ये साप सापडतो तेव्हा ते त्याला ठार मारतात आणि हार हिसकावून घेतात. कावळे कोल्ह्याचे आभार मानून आनंदाने जगू लागतात.

बोध: पुरेशा बुद्धीने, अगदी भयंकर शत्रूंचाही पराभव केला जाऊ शकतो.

16. सिंह आणि उंट

एक सिंह त्याच्या तीन मित्रांसोबत एका जंगलात राहत असतो: ते तीन मित्र म्हणजे कोल्हा, कावळा आणि बिबट्या. ह्या मित्रांना कधीही अन्न शोधावे लागत नसे कारण ते वनराजाच्या जवळ राहत होते. एके दिवशी, एक उंट जंगलातून चालताना दिसल्याने ते आश्चर्यचकित होतात.  हा प्राणी वाळवंटात राहतो आणि इथे जंगलात कसा असे त्यांना वाटते. उंट हरवल्याचे त्यांच्या लक्षात येते. सिंह त्याला संरक्षण आणि आश्रय देतो.

एकदा काही हत्तीच्या सोबत झालेल्या लढाईत शक्तिशाली सिंहाला दुखापत  होते. शिकार करता येत नसल्याने सिंह आणि त्याचे मित्र भुकेले असतात. हे तीन मित्र सिंहाला उंटाला खाऊ असे सुचवतात. परंतु सिंह उंटाला मारण्यास तयार नसतो कावळा, बिबट्या आणि कोल्हा प्रत्येकाने स्वतःला, सिंहाला अन्न म्हणून देऊ केले, परंतु सिंहाने ते नाकारले. उंटाने हे पाहिल्यावर लगेचच स्वतःला सिंहापुढे खाण्यासाठी देऊ केले. सिंहाने लगेच त्याला मारून खाल्ले.

बोध: वैयक्तिक फायद्यासाठी श्रीमंत किंवा शक्तिशाली लोकांना वेठीस धरणाऱ्या धूर्त लोकांवर तुम्ही विश्वास ठेवणे योग्य नाही.

17. चांगले आणि चुकीचे विचार

एका गावात धर्मबुद्धी (ध्वनी, सद्बुद्धी) आणि पापबुद्धी (खोटी, दुष्ट भावना) नावाचे दोन साथीदार राहत होते. पापबुद्धी दुष्ट होता. त्याने धर्मबुद्धीच्या सद्गुणांचे भांडवल करायचे ठरवले. म्हणून, त्याने आपल्या मित्राला जगाची सफर कारण्यासाठी तयार केले. त्यांच्याकडे पुरेसा पैसा आल्यानंतर पापबुद्धीने त्याच्या मित्राला, आलेला पैसा जमिनीत पुरून ठेवायला सांगितलं. म्हणून, एका रात्री, पापबुद्धीने संपूर्ण पैसे घेतले आणि समुदायाला परत केले.

पैसे परत घेण्यासाठी मित्र जंगलात परतले तेव्हा पापबुद्धीने काहीच माहिती नसल्याचे नाटक केले. त्याने धर्मबुद्धीवर चोरी केल्याचा आरोप लावला आणि गावातील वडिलधाऱ्यांसमोर परिस्थिती मांडली. त्यांनी ठरवले की त्यांनी धर्मबुद्धीच्या अपराधाबद्दल जंगलातील वृक्षांकडे चौकशी करावी.

निरपराध माणसाचा अपराध सिद्ध करण्यासाठी पापबुद्धीने आपल्या वडिलांना झाडाच्या खोडामध्ये बसून झाडाच्या आवाजात बोलण्याची आज्ञा दिली. काहीतरी गडबड झाल्याची जाणीव करून, धर्मबुद्धीने झाडाच्या पोकळीतील कोरडी पाने आणि डहाळ्यांना आग लावली आणि त्यामुळे पापबुद्धीच्या वडिलांना झाडाच्या बाहेर पडावे लागले.  नंतर पापबुद्धीच्या वडिलांनी आपल्या मुलाच्या चुकीची कबुली दिली आणि गावातील लोकांनी त्याला शिक्षा केली.

बोध: वाईट लोकांशी संगत करणे टाळा कारण तुम्हाला त्यांच्या पापांची किंमत चुकवावी लागू शकते

18. शेळ्या आणि कोल्हा

एकदा एक कोल्हा गावातून जात असताना दोन शक्तिशाली शेळ्या लढताना बघतो. शेळ्यांच्या आजूबाजूला लोक त्यांचे भांडण बघत होते. भांडणानंतर काही मिनिटांत शेळ्यांना थोडासा रक्तस्त्राव होतो आणि त्यांच्या शरीरावर जखमा होतात. रक्ताच्या वासामुळे या कोल्हाला बकऱ्यांचे काही मांस खाण्याची इच्छा होते. त्यामुळे तो लगेच आणि विचार न करता शेळ्यांवर हल्ला करतो.

दोन शेळ्या कोल्ह्यापेक्षा बलाढ्य असल्याने कोल्हाला क्रूरपणे तुडवून ठार मारतात.

बोध: काहीही करण्यापूर्वी तुमच्या पर्यायांचा विचार करा.

मुलांना नैतिक मूल्ये समजावून सांगण्यासाठी तुम्ही त्यांना ह्या पंचतंत्र कथा सांगू शकता. उदाहरणार्थ, शिस्त, मैत्री, सामर्थ्य, बुद्धिमत्ता आणि इतर गुण दर्शवणाऱ्या ह्या पंचतंत्राच्या कथा, मुलांना या नैतिकतेचा अर्थ काय आहे हे सांगण्यासाठी मदत करू शकतात. ह्या कथांचा त्यांच्या दैनंदिन जीवनावर काय परिणाम होतो हे त्यांना समजू शकते. ह्या कथा तुमच्या मुलाच्या भाषिक आणि संज्ञानात्मक विकासात देखील मदत करू शकतात. तुमच्या मुलाचे गुण अधिक विकसित करण्यासाठी, लहान मुलांचे क्रियाकलाप सदस्यता किट मिळवा. ह्या किट मध्ये मजेदार आणि मनोरंजक अ‍ॅक्टिव्हिटीआहेत. या अ‍ॅक्टिव्हिटी करून, तुमचे मूल इतर कौशल्ये देखील वाढवू शकते.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

1. पंचतंत्र कथा मुलांसाठी किती फायदेशीर आहेत?

पंचतंत्र कथा मुलाच्या मेंदूच्या वाढीस मदत करू शकतात आणि त्यांना वास्तविक जीवनातील आव्हाने कशी हाताळायची हे शिकवू शकतात. पंचतंत्र कथा शहाणपण, शौर्य आणि नैतिकतेने परिपूर्ण आहेत. या प्रकाशमय कथा मुलांना अभ्यास करण्यास आणि त्यांच्या विचारांना चालना देऊन बौद्धिक वाढ होण्यासाठी  प्रोत्साहित करतात.

2. पंचतंत्रातील सर्वोत्तम कथा कोणती?

वर सूचीबद्ध केलेल्या कथा पंचतंत्रातील काही उत्कृष्ट कथा आहेत. ह्या सर्व कथांमधून एक अद्वितीय असा बोध मिळतो. तसेच ह्या कथा अत्यंत मनोरंजक आहेत. परंतु, योग्य शहाणपणासाठी ‘कावळे आणि कोब्रा’, ‘बरोबर आणि चुकीचे विचार’ , ‘कासव आणि गीज’ ह्या कथा तुम्ही त्यांना वाचून दाखवू शकता.

आणखी वाचा:

मुलांसाठी उत्तम नैतिक लघुकथा
मुलांसाठी प्राण्यांच्या सर्वोत्तम बोधकथा