In this Article
आयुर्वेदिक औषधीच्या पलीकडे आयुर्वेद हे एक शास्त्र आहे. अस्वास्थ्यकर आहार किंवा वातावरणामुळे उद्भवू शकणार्‍या विविध वैद्यकीय परिस्थितींना प्रतिबंध करून किंवा त्यावर मात करून निरोगी जीवन जगण्याबद्दलचे हे शास्त्र आहे. स्त्रियांमध्ये वाढत असलेल्या समस्यांपैकी एक समस्या म्हणजे पीसीओएस (पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम). पीसीओएस वर नैसर्गिक उपचारांसाठी तुम्ही आयुर्वेदाची निवड करू शकता. ह्यामध्ये औषधी वनस्पती, उपचार आणि स्थिती सुधारण्यासाठी निरोगी जीवनशैलीचा समावेश आहे.
पीसीओएस उपचारासाठी आयुर्वेद खूप प्रभावी आहे. पीसीओएस साठीच्या आयुर्वेदिक उपचारामध्ये प्रजनन क्षमता वाढवण्यासाठी आणि हार्मोन्सचे संतुलन राखण्यासाठी औषधी वनस्पतींचा वापर केलेला असतो. ह्यासाठी तुम्हाला विविध प्रकारच्या थेरपी आणि संतुलित आहार घेणे आवश्यक आहे. पीसीओएस संबंधित समस्यांवर मात करण्यात हे सर्व घटक महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
मानवी शरीरात तीन प्रकारचे शक्ती(दोष) असतात असा आयुर्वेद शास्त्राचा दावा आहे आणि ते म्हणजे वात, पित्त आणि कफ. शरीरातील हे प्रमुख दोष आहेत आणि महत्त्वपूर्ण शारीरिक कार्ये करण्यासाठी मदत करतात. ह्या दोषांचे संतुलन बिघडले कि ते रोगाचे कारण बनते.
आयुर्वेदानुसार, स्त्री आणि पुरुष ह्या दोघांमध्ये शुक्रधातू (वीर्य) असते आणि ते पुनरुत्पादक आरोग्यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आवश्यक असते. तसेच एंड्रोजन (पुरुष) आणि इस्ट्रोजेन (स्त्री) हार्मोन्स असतात. ह्या संप्रेरकांच्या पातळीतील कोणतेही असंतुलन वंध्यत्वास कारणीभूत ठरू शकते.
पीसीओएस ची समस्या निर्माण होण्याची अनेक कारणे आहेत. तणाव, एचपीओ अक्षांमध्ये अडथळा, हायपरअँड्रोजेनेमिया किंवा काही अनुवांशिक कारणांमुळे पीसीओएसची समस्या निर्माण होऊ शकते. सामान्यतः, स्त्रियांमध्ये हार्मोन्सच्या असंतुलनामुळे एंड्रोजनचा जास्त प्रमाणात स्राव होतो, त्यामुळे अंडाशयांमध्ये सिस्ट्स तयार होतात. ह्या समस्येला वैद्यकीय भाषेत पॉलीसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम (पीसीओएस) म्हणतात.
इतर कोणत्याही उपचारांप्रमाणेच, आयुर्वेदिक उपचारांमध्ये तुम्हाला प्रभावी उपचारांसाठी काही मापदंडांचे पालन करणे आवश्यक आहे. पीसीओएसची समस्या असलेल्या रुग्णांनी काय करावे आणि काय करू नये हे खाली दिलेले आहे.
पीसीओएस उपचारामध्ये पुनरुत्पादक प्रणालीला बळकट करण्यासाठी, इन्सुलिन प्रतिकार नियंत्रित करण्यासाठी आणि हार्मोन्सची संतुलित पातळी योग्य करण्यासाठी अनेक औषधी वनस्पतींचे मिश्रण समाविष्ट असते. एवढेच नाही तर या औषधी वनस्पती अंडाशयांवर सिस्ट दिसल्यामुळे उद्भवणाऱ्या त्रासापासून मुक्त होण्यास मदत करतात. काही औषधी वनस्पती इतर समस्यांवर देखील आश्चर्यकारक कार्य करतात उदा: पचन विकार, वजन वाढणे, इन्सुलिन संवेदनशीलता इ. थोडक्यात, ही हर्बल औषधे अॅलोपॅथी उपचारातील औषधांप्रमाणेच कार्य करतात. परंतु, तुम्ही तुमच्या आयुर्वेदिक चिकित्सकाच्या सल्ल्यानुसार आयुर्वेदिक औषधे घेतल्यास, अ‍ॅलोपॅथिक औषधांप्रमाणे, त्याचा शरीरावर कोणताही दुष्परिणाम होत नाही.
खाली काही औषधी वनस्पती दिलेल्या आहेत त्यांची पीसीओएसवर उपचारासाठी मदत होते. परंतु त्याआधी, कृपया तुमच्या डॉक्टरांच्या मूल्यांकनानंतर आणि त्यांच्या/तिच्या प्रिस्क्रिप्शनवरच खालीलपैकी कोणतीही औषधी वनस्पती घेण्याचा सल्ला द्या कारण प्रभावी उपचारांसाठी उपचारात्मक डोस महत्त्वाचा आहे.
शतावरी ए, बी १, बी २, सी, ई, फॉलिक ऍसिड आणि मॅग्नेशियम, फॉस्फरस, कॅल्शियम आणि लोह यांसारख्या खनिजांचा समृद्ध स्रोत आहे. ह्या घटकांमुळे ही औषधी वनस्पती एक परिपूर्ण अँटिऑक्सिडेंट आहे, स्त्रियांमधील प्रजनन प्रणालीचे संरक्षण करते. ह्या वनस्पतीमध्ये असलेल्या मधुमेहविरोधी गुणधर्मांमुळे इन्शुलिन संवेदनशीलता सुधारण्यास देखील मदत करते. ही वनस्पती प्रजनन क्षमता वाढवण्यास मदत करते हा आणखी एक फायदा आहे.
शिलाजीत त्याच्या दाहक-विरोधी गुणधर्मांसाठी ओळखले जाते. हे एक उत्तम प्रतिकारशक्ती बूस्टर देखील आहे, शिलाजीत स्त्रियांमध्ये पुनरुत्पादक प्रणाली सुधारण्याचे काम करते. पीसीओएसचा त्रास होत असताना, अनेक स्त्रियांना मोठ्या प्रमाणात रक्तस्त्राव होतो, त्यामुळे लोहाची कमतरता होते. हिमालयीन प्रदेशात सापडलेल्या खडकांमधून उत्सर्जित झालेले हे शिलाजीत लोह वाढीच्या गुणधर्मांसाठी प्रसिद्ध आहे आणि त्यामुळे लोहाची कमतरता टाळण्यास मदत होते.
हळदीचे विविध उपयोग आहेत. हळद स्वयंपाकामध्ये, सौंदर्य उत्पादनांमध्ये आणि अगदी औषधी कारणांसाठी सुद्धा वापरली जाते. इन्सुलिन प्रतिरोधक क्षमता सुधारण्यास तसेच स्त्रियांच्या प्रजनन प्रणालीचे डिटॉक्सिफिकेशन, मुरुम काढून टाकण्यास हळदीची मदत होते.
पीसीओएस रुग्णांसाठी या वनस्पतीचे बरेच आरोग्य विषयक फायदे आहेत आणि शरीरातील साखरेचे चयापचय सुधारणे हा त्याचा असाच एक फायदा आहे. विभिताकीमध्ये दाहक-विरोधी आणि सूक्ष्मजीवविरोधी गुणधर्म असतात. याव्यतिरिक्त, पचन विषयक गुंतागुंत कमी करण्यासाठी देखील ह्याचा उपयोग होतो.
दालचिनीला केवळ ताजेतवाने सुगंध आणि चवच नाही तर रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रित करण्यास देखील दालचिनी मदत करते. प्रजनन क्षमता वाढवण्यासाठी आणि इन्शुलिन संवेदनशीलता सुधारण्यासाठी दालचिनीचा उपयोग होतो.
चवीला कडू असले तरी या फळामध्ये मधुमेहविरोधी गुणधर्म आहेत. पाचक विकारांवर उपचार करणे, जळजळ कमी करणे, प्रतिकारशक्ती वाढवणे आणि कर्करोग रोखणे हे इतर फायदे आहेत आणि ते ह्या हर्बल फळाच्या सेवनाने होऊ शकतात.
एखाद्याच्या शरीरातील रक्तातील साखरेचे प्रमाण नियंत्रित करण्यासाठी हे फळ ओळखले जाते. महिलांमध्ये सेक्स ड्राइव्ह आणि रोगप्रतिकार शक्ती वाढवण्यासाठी हे फळ खूप उपयुक्त आहे. गुडुची हे हिपॅटायटीस आणि विविध प्रकारचे कर्करोग यांसारख्या यकृताच्या स्थितीवर उपचार करण्यासाठी वापरले जाते.
कडुलिंबात अँटी-बॅक्टेरियल, अँटी-फंगल, अँटी-डायबेटिक आणि शामक गुणधर्म असतात. म्हणूनच टूथपेस्टपासून ते सौंदर्य उत्पादने आणि औषधांपर्यंत विविध उत्पादनांमध्ये कडुनिंबाचा वापर केला जातो. ही एक आश्चर्यकारक रक्त शुद्ध करणारी औषधी वनस्पती आहे. कडुनिंब निरोगी त्वचा राखण्यास मदत करते. कडुलिंबाचा उपयोग मुरुम आणि जवळजवळ सर्व प्रकारच्या त्वचेच्या विकारांवर उपचार करण्यासाठी केला जातो
भारतीय गुसबेरी म्हणून व्यापकपणे ओळखले जाणारे, हे फळ व्हिटॅमिन सीचा समृद्ध स्त्रोत आहे आणि एक अँटिऑक्सिडेंट आहे. जळजळ आणि वजन कमी करण्यास हे फळ मदत करते. या फळामध्ये असलेले तंतुमय पदार्थ पाचन तंत्र निरोगी ठेवण्यास मदत करते. हे फळ रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्यासाठी देखील चांगले आहे.
लोधरा हे फ्लेव्होनॉल ग्लायकोसाइड नावाच्या संयुगांचा समृद्ध स्रोत आहे. हे फळ गर्भाशयाचे विकार कमी करण्यासाठी अत्यंत प्रभावी आहे. डिम्बग्रंथि संप्रेरकांचे नियमन करणे आणि प्रजनन क्षमता सुधारणे हे या औषधी वनस्पतीचे इतर फायदे आहेत.
ह्या औषधी वनस्पतीचा उपयोग गर्भाशयाचे आरोग्य राखण्यासाठी केला जातो. ह्या फळाचा उपयोग इन्शुलिन संवेदनशीलता सुधारण्यासाठी केला जातो आणि त्यात मधुमेहविरोधी गुणधर्म आहेत.
अशोकामध्ये दाहक-विरोधी संयुगे भरपूर प्रमाणात असतात. ही वनस्पती एंडोमेट्रियमची दुरुस्ती करण्यात मदत करते आणि जळजळ झाल्यामुळे संवेदनशील अस्तरांना झालेले नुकसान बरे करते. ही औषधी वनस्पती इस्ट्रोजेन पातळी नियंत्रित करण्यासाठी देखील प्रभावी आहे. ह्या औषधी वनस्पती मध्ये प्रति जिवाणू आणि प्रति - बुरशीचे देखील गुणधर्म देखील आहेत. ह्या गुणधर्मांमुळे मूत्रमार्गाचे जिवाणू आणि बुरशीजन्य (विशेषतः कॅन्डिडा) संक्रमणांपासून संरक्षण करण्यास मदत होते.
टर्मिनलिया चेबुला हे व्हिटॅमिन सी आणि सेलेनियम, तांबे, पोटॅशियम आणि मॅंगनीज यांसारख्या इतर खनिजांचा समृद्ध स्रोत आहे. या हर्बल टॉनिकमध्ये ट्यूमर-विरोधी आणि दाहक-विरोधी गुणधर्म आहेत आणि बद्धकोष्ठता, पोट फुगणे, कोलायटिस इत्यादीसारख्या समस्यांपासून मुक्त होण्यास मदत करते.
बोलीभाषेत ह्यास अद्रक म्हणून ओळखले जाते. जगभरात सर्वात सामान्यतः वापरल्या जाणार्‍या औषधी वनस्पतींपैकी एक आहे. अद्रकामध्ये कर्करोग विरोधी गुणधर्म आहेत आणि ते गर्भाशयाला कर्करोग आणि इतर संक्रमणांपासून प्रतिबंधित करतात कारण पीसीओएस असलेल्या स्त्रियांना एंडोमेट्रियल कर्करोग होण्याची अधिक शक्यता असते. मासिक पाळीच्या वेदना कमी करण्यासाठीही अद्रक प्रभावी आहे.
वेटिव्हर ऑइलचा कूलिंग इफेक्ट थकवा दूर करण्यासाठी आदर्श आहे. ह्यामुळे स्नायूंना आराम मिळतो आणि ते गर्भाशयातील पेटके कमी करतात. त्वचेच्या समस्यांवर उपचार करण्यासाठी सुद्धा ह्याचा उपयोग होत. मधुमेह असलेल्या लोकांवर याचा सकारात्मक परिणाम होतो असे म्हटले जाते.
ही औषधी वनस्पती दाहक-विरोधी, स्नायूंच्या आरामदायक गुणधर्मांची ओळखली जाते. मासिक पाळीच्या दरम्यान पेटके कमी करण्यासाठी, लठ्ठपणावर उपचार करण्यासाठी ही वनस्पती वापरले जाते. मधुमेहावर देखील ही वनस्पती प्रभावी असल्याचे दिसून येते.
अश्वगंधा एक नैसर्गिक ऊर्जा देणारी वनस्पती आहे आणि मूड स्विन्ग्ज नियंत्रित करण्यासाठी हा एक उत्तम उपाय आहे. ह्यामध्ये अडॅप्टओजेन समृद्ध प्रमाणात असते आणि ते आपल्या शरीराला अंतर्गत आणि बाह्य तणावांशी जुळवून घेण्यास मदत करते.
भारतात "जामुन" म्हणून मोठ्या प्रमाणावर ओळखले जाते, आणि ते शरीरातील रक्तातील साखर आणि कोलेस्टेरॉलची पातळी नियंत्रित करण्यात मदत करते. हे स्वादिष्ट फळ कर्करोगविरोधी आणि यकृत-संरक्षणात्मक गुणधर्मांनी युक्त आहे.
सामान्यतः जस्त म्हणून ओळखले जाते, ते रोग प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी आणि रक्तातील साखरेचे नियमन करण्यासाठी चांगले आहे
स्वेर्तिया चिरता त्याच्या दाहक-विरोधी आणि रक्त शर्करा-नियमन गुणधर्मांसाठी प्रसिद्ध आहे. हे रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवणारे आहे, निरोगी यकृत राखण्यास मदत करते आणि त्वचेच्या विकारांवर चांगले कार्य करते.
हे आश्चर्यकारक फळ लिंबूवर्गीय फळांच्या कुटुंबातील आहे आणि त्यात हायड्रॉक्सी सायट्रिक ऍसिड (एचसीए) भरपूर आहे. व्यायाम सुधारण्यासाठी एचसीए फायदेशीर आहे. ह्यामुळे तुमची भूक नियंत्रणात ठेवून वजन कमी करण्यास मदत होते.
पीसीओएस वर उपचार करण्यासाठी खालील आयुर्वेदिक उपचार पद्धती वापरल्या जातात:
यासाठी औषधी तेल किंवा डेकोक्शनचा एनीमा आवश्यक आहे. एनिमा गुदाशयाद्वारे दिला जातो. वात कमी होण्यास मदत होते. वातामुळे पीसीओएस सारख्या समस्या निर्माण होतोत.
ही थेरपी शरीरातून विषारी पित्तासारख्या विषारी पदार्थांना बाहेर काढण्यासाठी केली जाते. गुदाशयातून दोष बाहेर काढण्यासाठी शौचास होणाऱ्या औषधांचा वापर ह्यामध्ये होतो.
ही थेरपी म्हणजे उलट्या होण्यास प्रवृत्त करणार्‍या औषधांचा वापर करून शरीरातील विकृत कफापासून मुक्त होणे. ही एक वेदनारहित प्रक्रिया आहे. ह्या प्रक्रियेमुळे शरीरातील विषारी पदार्थांपासून मुक्तता मिळते आणि हार्मोन्स संतुलित करण्यास त्यामुळे मदत होते.
पीसीओएस ग्रस्त लोकांना आराम मिळावा यासाठी आयुर्वेद योगिक व्यायामाच्या संयोजनाची शिफारस करतो. शिवाय, ते व्यक्तीला पीसीओएससाठी घरी आयुर्वेदिक उपचारांचा सराव करण्यास मदत करते. तुम्ही काही योगासनांचा सराव करू शकता. त्यामध्ये प्राणायाम, फुलपाखराची मुद्रा, भारद्वाजस्ना, पद्म साधना, सूर्यनमस्कार, सर्वांगासन इ. चा समावेश होतो. तुम्ही तुमच्या आहारात पीसीओएस उपचारांसाठी आयुर्वेदिक औषधांचा समावेश करावा. योग आणि आहारातील बदल तुम्हाला चांगले परिणाम मिळवून देण्यास मदत करू शकतात.
योगामुळे अंतःस्रावी ग्रंथींचे नियमन करण्यात मदत होते, त्यामुळे हार्मोन्सचे संतुलन होते. योगा गर्भाशय आणि अंडाशय निरोगी ठेवण्यास मदत करते आणि वंध्यत्व, वजन वाढणे आणि मानसिक समस्या यासारख्या समस्यांचे निराकरण करते. पीसीओडी साठी अनेक योगासने आहेत. काही महत्त्वाच्या योगासनांची यादी खालीलप्रमाणे करता येईल-
ध्यान केल्याने तुमचे मन स्थिर होण्यास मदत होईल आणि तुमचा मूड चांगला होईल. योग केल्याने त्याचा शांत प्रभाव पडेल. पीसीओडी नैसर्गिकरित्या नियंत्रित करण्यासाठी ध्यान शरीर, मन आणि भावनांमध्ये सुसंवाद येईल.
पीसीओएसच्या उपचारात जीवनशैलीतील बदलही महत्त्वाची भूमिका बजावतात. तुमचे आरोग्य सुधारण्यासाठी तुम्ही कोणते बदल केले पाहिजेत यावर एक नजर टाकूया.
उपचारांचे चांगले परिणाम मिळण्यासाठी खालील टिप्सचे अनुसरण करा.
लठ्ठपणामुळे इन्शुलिन प्रतिकारामध्ये अडथळा निर्माण होतो. त्यामुळे पीसीओएस आणखी वाढतो. वजन कमी करून तुम्ही तुमची इन्सुलिन प्रतिरोधक क्षमता आणि अत्याधिक एंड्रोजन उत्पादन कमी करू शकता
पौष्टिक आहार घ्या आणि तळलेले पदार्थ, लाल मांस किंवा जास्त प्रमाणात कार्बोहायड्रेट्स आणि चरबी असलेले काहीही खाणे टाळा कारण यामुळे तुमच्या शरीरात इन्सुलिन तयार होते. भरपूर तंतुमय पदार्थ असलेल्या अन्नपदार्थांचे सेवन वाढवा.
आयुर्वेद हे निरोगी जीवन जगण्यासाठी आहे. ज्यांना पीसीओएसचा त्रास आहे त्यांनी शांत राहणे अत्यावश्यक आहे. परंतु, हे सर्वसमावेशक पद्धतीने नियंत्रित करण्यासाठी तज्ञांचा सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
आणखी वाचा:
पॉलिसिस्टिक ओवेरियन सिंड्रोम (पीसीओएस) – आढावा पीसीओएस असताना गर्भधारणा होण्यासाठी परिणामकारक टिप्स