भारतात नवजात बाळाचा जन्माचा दाखला कसा मिळवाल?

जर तुम्ही भारतीय असाल आणि तुम्हाला लवकरच बाळ होणार असेल तर तुमच्या बाळासाठी जन्म दाखला मिळण्याची प्रक्रिया जाणून घेणे नेहमीच महत्वाचे असते. अधिकृत जन्म दाखल्यावर तुमच्या बाळाची जन्मतारीख असते आणि सामान्यत: शाळांमध्ये प्रवेश, पासपोर्टसाठी अर्ज करणे यासारख्या गोष्टींसाठी तो आवश्यक असतो. जन्मदाखला नसलेल्या मुलांच्या नावाचा, अधिकृत ओळखीचा आणि राष्ट्रीयत्व मिळण्याचा धोका नाकारला जाण्याची शक्यता असते. आपल्या मुलाच्या जन्मानंतर जन्माच्या दाखल्यासाठी अर्ज करणे तुलनेने सोपे आहे, परंतु आपण उशीर केल्यास त्यामध्ये गुंतागुंत होऊ शकते. चला आपण अशा काही तपशीलांवर चर्चा करूया ज्यात आपण आपल्या लहान मुलासाठी जन्म प्रमाणपत्र नोंदणीसाठी सहजपणे नोंदणी करू शकता.

जन्म प्रमाणपत्र महत्वाचे का आहे?

शाळा किंवा महाविद्यालयांमध्ये प्रवेश, रुग्णालयाचे फायदे आणि वारसा व मालमत्ता हक्क स्थापित करण्यासाठी जन्म प्रमाणपत्र फार महत्वाचे आहे. हा मुलाचा पहिला हक्क आहे आणि जन्माच्या दाखल्यामुळे आपली ओळख प्रस्थापित होते. जन्म दाखला असणे खालील प्रक्रियांसाठी महत्वाचे आहे.

• विमा कारणासाठी वय स्थापन करणे
• पालकत्व सिद्ध करणे
• नोकरीसाठी वयाचा दाखला
• लग्नासाठी वयाचा पुरावा
• शाळा / महाविद्यालयांमध्ये प्रवेश
• मतदार याद्यांमध्ये नावनोंदणीसाठी वय निश्चित करणे
• एनपीआर मध्ये नोंदणी (राष्ट्रीय लोकसंख्या नोंदणी)
• पासपोर्टसाठी अर्ज
• परदेशात कायमचे वास्तव्य मिळण्यासाठी (ग्रीन कार्ड मिळण्यासारखे)

जन्म प्रमाणपत्र घेण्यासाठी आवश्यक कागदपत्रे

आपल्या मुलासाठी जन्माच्या प्रमाणपत्रासाठी अर्ज करण्यासाठी आपल्याकडे अनेक कागदपत्रे असणे आवश्यक आहे. त्यात खालील कागदपत्रांचा समावेश होतो:

• तुमचे आणि तुमच्या पतीचे (म्हणजेच बाळाच्या दोन्ही पालकांचे) जन्म प्रमाणपत्र
• जिथे जन्म झाला त्या रुग्णालयाने जारी केलेल्या जन्म पत्राचा पुरावा
• दोन्ही पालकांचा ओळख पुरावा (व्हेरिफिकेशन साठी)
• पालकांचे विवाह प्रमाणपत्र

मुलाच्या जन्माची नोंदणी कोण करू शकते?

मुलाच्या जन्माची नोंद कोण नोंदवू शकते याविषयी अनेक नियम आहेत, पुढीलप्रमाणे:

• जेव्हा एखाद्या घरात जन्म होतो – कुटुंबातील सर्वात वयस्क व्यक्ती, घराचा प्रमुख किंवा बाळाचा सर्वात जवळचा नातेवाईक
• जेव्हा चालत्या वाहनात जन्म असतो – वाहनाचा चालक
• जेव्हा जन्म एखाद्या बोर्डिंग हाऊसमध्ये किंवा धर्मशाळेत होतो – तेव्हा बोर्डिंग हाऊसचा प्रभारी व्यक्ती
• सार्वजनिक ठिकाणी बाळ सोडलेले आढळले तर – स्थानिक पोलिस प्रभारी किंवा गाव प्रमुख
• जेव्हा जन्म तुरूंगात झाला असेल तेव्हा – जेलचा प्रभारी व्यक्ती
• जेव्हा जन्म नर्सिंग किंवा प्रसूती घरात झाला असेल – प्रभारी वैद्यकीय अधिकारी
• जेव्हा वैद्यकीय महाविद्यालय रूग्णालय / उपविभाग रुग्णालय / रेफरल रुग्णालयात जन्म असतो – रुग्णालयाचा प्रभारी उपअधीक्षक किंवा रेफरल रुग्णालयाचा प्रभारी अधिकारी

जन्म प्रमाणपत्र नोंदणीसाठी फी किती आहे?

जर आपण मुलाच्या जन्माच्या २१ दिवसानंतर अर्ज करत असाल तर जन्माच्या दाखल्याची नोंदणी फी २० रुपये उशीरा फीसह जोडली जाते.

आपल्या मुलासाठी जन्म प्रमाणपत्र कोण जारी करेल आणि कोठे?

भारतात आरबीडी कायद्याच्या कलम ७ च्या नियमांतर्गत, नगर निगम नावाच्या प्रत्येक स्थानिक महानगरपालिकेत शासनाने नियुक्त केलेले एक कुलसचिव असतात. जर तो एक छोटा प्रदेश किंवा जिल्हा असेल तर बहुधा स्थानिक प्राधिकरण किंवा पंचायत यांना ही जबाबदारी दिली जाईल. कायद्याच्या कलम ७ (५) मधील नियमांनुसार सब–रजिस्ट्रार नेमण्याची सूचना आहे, जो निबंधकांसारखे समान हक्क आणि अधिकार उपभोगेल. हेच मुख्यतः आपल्या मुलाचे जन्म प्रमाणपत्र देऊ शकतात.

१. ग्रामीण क्षेत्रांसाठी

• पंचायत सचिव जन्म प्रमाणपत्र देऊ शकतात. हे ३ केंद्रशासित प्रदेश (दमण आणि दीव, गोवा आणि पुडुचेरी) आणि पुढील १५ राज्यांमध्ये (आंध्र प्रदेश, छत्तीसगड, झारखंड, केरळ, मध्य प्रदेश, पश्चिम बंगाल, उत्तर प्रदेश, हिमाचल प्रदेश, गुजरात, दादरा आणि नगर हवेली, महाराष्ट्रात केले जाते), त्रिपुरा, राजस्थान आणि उत्तराखंड इत्यादी ठिकाणी जन्म प्रमाणपत्र देऊ शकतात
• पॅरा–मेडिकल स्टाफ ऑफिसर किंवा मेडिकल प्रभारी किंवा समकक्ष हरियाणा, आसाम, मेघालय, ओरिसा, मणिपूर, सिक्कीम, पंजाब, अंदमान आणि निकोबार बेटे, लक्षद्वीप आणि दिल्ली येथे जन्म प्रमाणपत्र देऊ शकतात
• अरुणाचल प्रदेशातील ग्रामीण पातळीवरील कामगार किंवा मंडल अधिकारी आणि नागालँड आणि मिझोरममधील शालेय शिक्षकांना जन्म प्रमाणपत्र देण्याचे अधिकार आहेत
• जम्मू–काश्मीर आणि चंदीगडमधील पोलिस अधिका्यांना देखील अधिकार आहेत
• तमिळनाडू आणि कर्नाटकमधील ग्रामीण लेखापाल किंवा प्रशासकीय अधिकारी हे करू शकतात

२. शहरी क्षेत्रांसाठी

शहरांमध्ये, महानगरपालिकेचे कुलसचिव किंवा उपनिबंधक किंवा नियुक्त आरोग्य अधिकारी किंवा पॅरा–मेडिकल स्टाफ प्रभारी यांना जन्म प्रमाणपत्र देण्याचा अधिकार आहे.

आपल्याला विनामूल्य जन्माचा पुरावा कधी मिळेल?

जर आपण आपल्या मुलाच्या जन्माच्या २१ दिवसांच्या आत जन्माच्या दाखल्यासाठी अर्ज केला तर आपण वर नमूद केलेल्या अधिकाऱ्यांपैकी कोणालाही आपल्या अर्जावर सही करण्यासाठी विनंती करू शकता. जर २१ दिवसांची अंतिम मुदत संपली असेल तर आपल्याला निश्चित उशीरा शुल्क भरावे लागेल, जे ठिकाण आणि वेळेनुसार बदलते.

भारतात जन्माच्या दाखल्यासाठी अर्ज कसा करावा?

भारत सरकारने आता डिजिटल स्पेसमध्ये मोठ्या प्रमाणात ओळख निर्माण केली आहे, जुनी पद्धत वापरुन जन्म प्रमाणपत्र मिळवणे फारच हळू होईल. आता, काही शहरांमध्ये जन्म दाखल्यासाठी अर्ज करण्यासाठी सुलभ ऑनलाइन नोंदणी करणे शक्य आहे. आपले शहर ह्या श्रेणी मध्ये आहे कि नाही हे तुम्ही ऑनलाईन बघू शकता.

१. ऑनलाइन नोंदणी प्रक्रिया

खाली दिलेल्या ऑनलाइन वेबसाइटद्वारे भारतात जन्म प्रमाणपत्र प्रक्रिया आहेः

• Crsorgi.gov.in या वेबसाइटला भेट द्या
• डाव्या बाजूस पहा जेथे आपल्याला साइन–अप बटण दिसेल
• नोंदणी करण्यासाठी, ‘सामान्य लोकांसाठी‘ ह्या बटणावर क्लिक करा
• साइन अप बॉक्स पॉप–अप म्हणून दिसून येईल. या बॉक्समध्ये आपले सर्व वैध तपशील भरा, जसे की नाव, आयडी, जिल्हा किंवा शहर / गाव, आपला मोबाइल नंबर, जन्म स्थान आणि इतर
• जर रजिस्ट्रेशन युनिट फील्ड वापरकर्त्याचे नाव दर्शवत असेल आणि सक्रिय असेल तर याचा अर्थ असा की आपले क्षेत्र ऑनलाइन नोंदणीसाठी वैध आहे

• व्हेरिफिकेशन कोड भरा आणि रजिस्ट्रेशन टॅबवर क्लिक करा
• नोंदणीनंतर, नोंदणीची पुष्टी करण्यासाठी आपला ईमेल आयडी तपासण्यासाठी प्रॉमप्टसह एक धन्यवाद संदेश पॉपअप होईल
• आपला ईमेल इनबॉक्स तपासा. आता तुम्हाला लॉग इन करण्यासाठी नवीन पासवर्ड सेट करण्यास सांगतील
• तो सेट करा आणि पुन्हा एकदा साइन इन करा
• आता तुम्हाला एक फॉर्म दिसेल त्यावर आपल्या मुलाचे नाव, त्याच्या पालकांचे नाव आणि जन्मस्थान इत्यादी माहिती भरा
• ही माहिती भरा आणि २४ तासांच्या आत सबमिट करा
• एक प्रिंट आउट घ्या आणि आपल्या संगणकावर एक सॉफ्ट कॉपी डाउनलोड करा
• आपल्या प्रदेशाच्या निबंधक कार्यालयाला भेट द्या
• फॉर्म त्यांच्याद्वारे किंवा सब – रजिस्ट्रार द्वारे अटेस्ट करून घ्या

२. ऑफलाइन नोंदणी प्रक्रिया

ऑफलाइन प्रक्रियेद्वारे भारतात जन्म प्रमाणपत्र नोंदविण्यासाठी म्हणजेच नगरपालिका अधिकाऱ्यांकडून जन्म प्रमाणपत्र कसे मिळवावे ह्याची माहिती खाली दिलेली आहे

• आपल्या महानगरपालिका कार्यालयात जाऊन जन्म प्रमाणपत्र नोंदणी फॉर्म मिळवा
• वैद्यकीय प्रभारीद्वारे आपल्या बाळाच्या जन्माच्या वेळी रुग्णालयाने दिलेले पत्र सबमिट करा
• तुमच्या मुलाच्या जन्माच्या २१ दिवसांच्या आत तुम्हाला फॉर्म भरावा लागेल
• हा फॉर्म पोस्ट करा, त्यानंतर कार्यालय, जन्म स्थान आणि वेळ, पालकांचे नाव, लिंग, पत्ता, नर्सिंग होम / हॉस्पिटल इत्यादी तपशिलाची पडताळणी करेल
• जर व्हेरिफिकेशन नंतर सर्व काही ठीक असेल तर तुम्हाला ७–१५ दिवसानंतर तुमच्या पत्त्यावर जन्म प्रमाणपत्र पाठवले जाईल
• फक्त खात्री करण्यासाठी, ७ दिवसांनंतर कार्यालयाकडे पाठपुरावा करा
• जर जन्मप्रमाणपत्र अर्जंट हवे असेल तर तुम्ही एक स्व–संबोधित लिफाफा देऊन एका आठवड्यात जन्म प्रमाणपत्र मिळवू शकता
• जर आपल्या मुलाचा जन्म २१ दिवसांच्या आत नोंदविला गेला नसेल तर तो देण्यासाठी पोलिस व्हेरिफिकेशन होईल, असे महसूल अधिकाऱ्यांनी निर्देशित केले आहे. आणि त्यामुळे जन्म पडताळणी मिळण्यास जास्त वेळ लागतो आणि म्हणूनच तुम्ही तुमच्या लहान मुलाचा जन्म होताच जन्म दाखल्यासाठी नोंदणी करा

एकदा आपण नोंदणी केल्यानंतर जन्म प्रमाणपत्र मिळविण्यासाठी किती वेळ लागेल?

योग्यप्रकारे प्रक्रिया केल्यानंतर जन्म प्रमाणपत्र मिळविण्यासाठी साधारणत: ७ दिवस ते ३ आठवडे लागतील. तुम्ही जन्मदाखल्यासाठी ऑफलाईन प्रक्रिया निवडल्यास, ही एक दीर्घकाळ चालणारी प्रक्रिया असू शकते. तथापि, पासपोर्ट कार्यालय फक्त महानगरपालिकेने दिलेला पुरावा स्वीकारत असल्यामुळे अनिवासी भारतीय (एनआरआय) सामान्यत: ऑफलाईन मार्ग निवडण्यास प्राधान्य देतात.

एखाद्याचा जन्म दाखला नसल्यास काय होईल हा एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे. उत्तर असे आहे की तो किंवा ती भारतीय नागरिक म्हणून ओळखली जाणार नाही आणि म्हणूनच हक्क आणि फायदे मिळविण्यास सक्षम होणार नाही. त्यांना पासपोर्ट मिळणार नाही तसेच शाळांमध्ये प्रवेश मिळणार नाही. जन्म प्रमाणपत्र म्हणजे तुमचा ह्या जगातील अस्तित्वाचा शिक्का आहे आणि म्हणूनच प्रत्येकासाठी तो अत्यंत आवश्यक आहे. म्हणून पालकांनो, बाळाच्या जन्मानंतर २१ दिवसांच्या आत बाळाचा जन्मदाखला काढून घ्या त्यामुळे पुढची गुंतागुंत म्हणजेच लेट फी भरावी लागणे किंवा पुढची त्रासदायक प्रक्रिया टळेल!

आणखी वाचा: लहान मुलांसाठी आधार कार्ड – तुमच्या मुलाच्या आधार कार्डासाठी अर्ज कसा कराल?