In this Article
गरोदरपणात स्त्रीच्या शरीरात अनेक बदल होत असतात. संप्रेरक पातळीत अचानक बदल होण्याव्यतिरिक्त, शरीरातील इतरही जैविक घटक बदलत असतात आणि त्यापैकीच एक घटक म्हणजे रक्तातील साखरेची पातळी होय. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, गर्भावस्थेत मधुमेह होणे हे काही असामान्य नाही.
नावाप्रमाणेच हा मधुमेहाचा प्रकार गरोदरपणात होतो. गरोदरपणात काही स्त्रियांच्या रक्तातील साखरेची पातळी वाढते, त्यामुळे त्यांना गरोदरपणात मधुमेह होतो. काही स्त्रियांमध्ये, गरोदरपणात इन्सुलिनची पातळी कमी होऊ शकते, त्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी वाढते. रक्तातील साखरेचे प्रमाण सामान्यतः शरीरातील नैसर्गिक इन्सुलिनच्या पातळीमुळे नियंत्रणात असते.
आधी मधुमेह नसलेल्या स्त्रियांना गरोदरपणात मधुमेह होऊ शकतो आणि प्रसूतीनंतर त्याचे निराकरण होऊ शकते. दुसऱ्या आणि तिसऱ्या तिमाहीत महिलांना गरोदरपणात मधुमेह होण्याची शक्यता असते.
शरीरातील इन्सुलिनच्या पातळीतील चढ-उतार हे गरोदरपणात होण्याऱ्या मधुमेहाचे मुख्य कारण आहे. पचन प्रक्रियेदरम्यान, खाल्लेल्या अन्नातील कर्बोदकांचे ग्लुकोज मध्ये विघटन होते. ही ऊर्जा मानवी शरीर दैनंदिन कामे करण्यासाठी वापरते. सामान्य परिस्थितीत, स्वादुपिंडात तयार होणारे इन्सुलिन, ही साखर, पेशींमध्ये हलविण्यास मदत करते आणि शरीरातील साखरेची पातळी वाढण्यास प्रतिबंध करते.
गरोदरपणात,प्लॅसेंटा नावाचा एक पडदा तयार होतो आणि त्यामार्फत वाढत्या बाळाला ऑक्सिजन आणि पोषक तत्वे पुरवली जातात आणि बाळाच्या रक्तातील टाकाऊ पदार्थ काढून टाकले जातात. तथापि, प्लॅसेंटा त्याचे नेहमीचे कार्य करत असताना,शरीरात अनेक हार्मोन्स देखील सोडते आणि ही संप्रेरके आईच्या शरीराच्या नैसर्गिक हार्मोनल यंत्रणेमध्ये व्यत्यय आणतात. ह्यामुळे इन्सुलिनच्या उत्पादनात सुद्धा व्यत्यय येतो. परिणामी रक्तातील साखरेची पातळी वाढते आणि ती खंडित करण्यासाठी पुरेसे इन्सुलिन नसते. अश्या परिस्थितीत आईला गरोदरपणातील मधुमेह होऊ शकतो.
गरोदरपणातील मधुमेहाशी संबंधित आणखी एक घटक म्हणजे वजन. हे लक्षात आले आहे की लठ्ठपणाचा शरीर इन्सुलिन प्रतिरोधक असण्याशी जवळचा संबंध आहे. गर्भधारणेपूर्वी आईचे वजन जास्त असल्यास, तिला गरोदरपणातील मधुमेहाचा उच्च धोका असू शकतो. तसेच,गरोदरपणात वजन वाढण्यावर नियंत्रण ठेवणे महत्वाचे आहे.
भारतातील सातपैकी एका महिलेला गरोदरपणात मधुमेह होण्याचा धोका असतो. परंतु, काही स्त्रियांना इतरांपेक्षा जास्त धोका असतो. येथे काही घटक आहेत ज्यामुळे गरोदरपणातील मधुमेह होण्याचा धोका वाढू शकतो.
मधुमेहाचा धोका असणाऱ्या स्त्रियांमध्ये तुमचा समावेश असो अथवा नसो, तुम्ही निश्चितपणे तो होण्याचा धोका कमी करू शकता. तुमचा आहार आणि व्यायाम ह्या नित्यक्रमांवर काम केल्याने मदत होऊ शकते. इथे त्यासाठी काही टिप्स दिलेल्या आहेत.
गर्भावस्थेतील मधुमेह दर्शवू शकणारी फारशी स्पष्ट लक्षणे नाहीत, आणि म्हणून तुमचे डॉक्टर तुमच्या गरोदरपणाच्या २४-२८व्या आठवड्यात संपूर्ण आरोग्य तपासणी करण्याचे सुचवतील, कारण ह्याच कालावधीत स्त्रियांच्या रक्तातील साखरेची पातळी वाढण्याची शक्यता असते. वर सूचीबद्ध केलेल्या घटकांमुळे तुम्हाला आधीच धोका असल्यास, हे स्क्रीनिंग खूप आधी करून घेण्यास सांगितले जाते. परंतु, येथे काही चिन्हे दिलेली आहेत जी तुम्हाला सावध करू शकतात आणि जर तुम्हाला ही चिन्हे आढळली तर ताबडतोब वैद्यकीय हस्तक्षेप करा:
गरोदरपणात सामान्य असलेल्या अनेक परिस्थिती गर्भावस्थेच्या मधुमेहाची चिन्हे असू शकतात. गरोदरपणा आणि मधुमेह ह्या दोन्हीमुळे गरोदर माता खचून जाऊ शकते. सहसा, गर्भावस्थेतील मधुमेहाची तपासणी दुसऱ्या तिमाहीत केली जाते. तथापि, वरीलपैकी कोणतीही लक्षणे अधिक स्पष्ट असल्यास, तुम्हाला मधुमेहाची तपासणी करायची आहे का हे ठरवण्यासाठी तुम्ही तुमच्या स्त्रीरोगतज्ज्ञांशी चर्चा करू शकता.
प्रसूतीनंतर आईच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्यतः सामान्य होते. परंतु गरोदरपणातील वाढलेल्या साखरेच्या पातळीमुळे काही धोके निर्माण होऊ शकतात आणि ते खालीलप्रमाणे आहेत -
गरोदरपणातील मधुमेहावर उपचार केले नाहीत तर वरील समस्या उद्भवतात. गर्भावस्थेतील मधुमेहामुळे अनेक अटींची असुरक्षा वाढते. परंतु, योग्य आहार आणि व्यायामाची दिनचर्या ठेवल्यास मदत होऊ शकते.
काहीवेळा, गर्भावस्थेतील मधुमेहाचा बाळावर होणारा परिणाम आईवर होणाऱ्या परिणामापेक्षा किंचित जास्त गंभीर असू शकतो. प्लेसेंटा इन्सुलिनच्या पातळीमध्ये व्यत्यय आणते, तेव्हा रक्तातील साखरेची पातळी वाढते. बहुतेक वेळा, गरोदरपणातील मधुमेह झालेल्या ज्या स्त्रिया वेळेवर उपचार घेतात त्यांना निरोगी बाळे होतात. परंतु उपचार न करता स्थिती तशीच राहू दिल्यास बाळावर काही परिणाम होऊ शकतो.
लक्षात ठेवा की हे ह्या स्थितीचे अत्यंत टोकाचे परिणाम आहेत. बऱ्याच वेळेला, बाळांवर आईच्या मधुमेहाचा परिणाम होत नाही. समस्या लवकरात लवकर ओळखून आईच्या रक्तातील साखरेची पातळी सामान्य ठेवणे हा एक सुरक्षित पर्याय आहे ह्यामुळे केवळ तुमचेच नव्हे तर तुमच्या बाळाचेही आरोग्य सुनिश्चित करणे.
बहुतेक वेळेला गरोदरपणातील मधुमेहाची चाचणी गरोदरपणाच्या २४ ते २८ आठवड्यांदरम्यान केली जाते. येथे दोन मुख्य चाचण्या केल्या जातात. ह्या चाचण्यांद्वारे गरोदरपणात आईच्या रक्तातील साखरेचे प्रमाण जास्त आहे की कमी आहे हे शोधण्यात मदत होते. परिणामांच्या आधारे आवश्यकतेनुसार फॉलो-अप चाचण्या आणि अतिरिक्त स्क्रीनिंग केले जाऊ शकते.
या चाचणीसाठी आलेल्या रुग्णाला तोंडावाटे ग्लुकोजचे द्रावण दिले जाते. एका तासानंतर, रक्तातील ग्लुकोजच्या पातळीचे मूल्यांकन करण्यासाठी रक्ताचा नमुना काढला जातो.
रक्तामध्ये साखरेची उच्च पातळी असल्यास शरीरातील ग्लुकोजवर प्रक्रिया करण्यास असमर्थता दर्शवते आणि रुग्णाला ओरल ग्लुकोज टॉलरन्स टेस्टिंग करून घेण्याचा सल्ला दिला जातो.
या चाचणीसाठी रुग्णाचे पोट रिकामे असणे आवश्यक आहे. रक्ताचा नमुना काढला जातो आणि रुग्णाला तोंडी ग्लुकोजचे द्रावण दिले जाते. दुसरा रक्त नमुना एका तासानंतर आणि तिसरा आणखी एक तासानंतर काढला जातो. चाचणी पूर्ण करण्यासाठी २ तास लागतात आणि रुग्णाला मध्यांतरात काहीही खाऊ किंवा पिऊ नये असा सल्ला दिला जातो. ह्यामुळे चाचणीचे अचूक परिणाम मिळतात. जर रक्तातील ग्लुकोजची पातळी गर्भावस्थेतील मधुमेहाच्या श्रेणीमध्ये कमी झाली तर रुग्णाला औषधे लिहून दिली जाऊ शकतात किंवा विशेष आहारावर ठेवले जाऊ शकते.
गरोदरपणाच्या सुरुवातीस, डॉक्टर गरोदरपणातील मधुमेहाचा धोका नाकारण्यासाठी वैद्यकीय आणि कौटुंबिक इतिहासासंबंधी काही प्रश्न विचारतात. संपूर्ण गरोदरपणात धोक्याच्या चिन्हांवर लक्ष ठेवले जाते आणि त्यांचे मूल्यांकन केले जाते. जर काहीही असामान्य दिसत नसेल, तर नियमित जीसिटी योग्य वेळी निर्धारित केले जाते. चाचणीचे परिणाम गर्भावस्थेतील मधुमेहाचे निदान करण्यात मदत करतात.
जीवनशैलीत साधे बदल करून गर्भावस्थेतील मधुमेहावर सहज नियंत्रण मिळवता येते. भरपूर तंतुमय पदार्थ असलेला, कमी कार्बोहायड्रेटयुक्त आहार घेतला पाहिजे. वारंवार आणि थोडे थोडे खाल्ल्यास रक्तातील ग्लुकोजची पातळी कमी करण्यास मदत होऊ शकते.ओजीटीटी च्या परिणामांवर आधारित, डॉक्टर सौम्य व्यायाम देखील सुचवू शकतात. काही फरक तपासण्यासाठी रक्तातील साखरेची पातळी काही अंतरानंतर पुन्हा तपासली जाईल. जर पातळी सामान्य झाली, तर तुम्हाला तुमचा आहार आणि व्यायाम सुरू ठेवण्याचा सल्ला दिला जाईल. डॉक्टर वेळोवेळी बाळाच्या आरोग्याची तपासणी करू शकतात. जर रक्तातील साखरेची पातळी सामान्य झाली नाही, तर ती कमी करण्यासाठी तुम्हाला औषधे किंवा इन्सुलिन शॉट्स लिहून दिले जाऊ शकतात.
तुमची साखरेची पातळी नियंत्रित करण्याचा सोपा मार्ग म्हणजे तुमच्या आहारावर लक्ष ठेवणे. तुमच्या आहारात बदल केल्यास गरोदरपणात तुमचे आरोग्य सुधारण्यास खूप मदत होऊ शकते.
तुमची आहार योजना आदर्शपणे कशी असावी याचा नमुना येथे दिलेला आहे:
| नाश्ता | दुपारचे जेवण | रात्रीचे जेवण |
| २ ते ३ कर्बोदके पर्याय (३० ते ४५ ग्रॅम) | ३ ते ४ कर्बोदके पर्याय (४५ ते ६० ग्रॅम) |
३ ते ४ कर्बोदके पर्याय (४५ ते ६० ग्रॅम)
|
| प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर) | प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर) |
प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर)
|
| भाजी किंवा चांगल्या चरबीयुक्त पदार्थ, इच्छेनुसार | भाजी किंवा चांगले चरबीयुक्त पदार्थ, इच्छेनुसार |
भाजी किंवा चांगली चरबीयुक्त पदार्थ, इच्छेनुसार
|
| सकाळचा नाश्ता: | दुपारचा नाश्ता: | संध्याकाळचा नाश्ता: |
| १ ते २ कर्बोदकांचे पर्याय (१५ ते ३० ग्रॅम) | १ ते २ कर्बोदकांचे पर्याय (१५ ते ३० ग्रॅम) |
१ ते २ कर्बोदकांचे पर्याय (१५ ते ३० ग्रॅम)
|
| प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर) | प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर) |
प्रथिने (मांस, पोल्ट्री, मासे, अंडी, चीज, पीनट बटर)
|
| भाजी किंवा चांगल्या चरबीयुक्त पदार्थ, इच्छेनुसार | भाजी किंवा चांगल्या चरबी युक्त पदार्थ, इच्छेनुसार |
भाजी किंवा चांगल्या चरबी युक्त पदार्थ, इच्छेनुसार
|
आहारतज्ञ तुमच्या चाचणी परिणामांवर आधारित तुमच्यासाठी आहार तक्ता लिहून देऊ शकतात
गर्भधारणा होण्यापूर्वी मधुमेह असलेल्या गर्भवती महिलांसाठी आणि गरोदरपणातील मधुमेह असलेल्या स्त्रियांसाठी रक्तातील आदर्श साखरेची पातळी भिन्न असते. गरोदरपणात रक्तातील साखरेच्या पातळीबद्दल येथे काही सामान्य मार्गदर्शक तत्त्वे आहेत. लक्षात ठेवा की प्रत्येक गरोदरपण वेगळे असते आणि तुमच्या आरोग्याविषयी निर्णय घेण्यासाठी तुमचे डॉक्टर ही सर्वोत्तम व्यक्ती आहे.
स्रोत: http://www.webmd.com/diabetes/gestational-diabetes-guide/normal-blood-sugar-levels-chart-pregnant-women.जागरूक असणे आणि सर्व माहिती तुमच्याजवळ असणे ही गरोदरपणातील मधुमेह टाळण्यासाठी पहिली पायरी आहे. ही माहिती तुमच्या जवळ असल्याने तुम्हाला सर्व जोखीम घटक समजून घेण्यास मदत होईलच परंतु पुढे त्यासाठी तुम्हाला तयार करेल. जोखीम टाळण्यासाठी तुमच्या वैद्यकीय इतिहासाबद्दल तुमच्या डॉक्टरांशी बोला आणि आवश्यक असल्यास सुरुवातीच्या टप्प्यावर मधुमेहाची तपासणी करा. गरोदरपणात साखरेची पातळी सामान्य ठेवण्यासाठी, तुमच्यासाठी ठरवून दिलेला आहार आणि व्यायामाच्या सवयी नियमित पाळा. काही स्त्रियांना गोड खावेसे वाटणे खूप सामान्य आहे, परंतु पौष्टिक नसलेले स्नॅक्स आणि जास्त साखरयुक्त आहार जास्त नुकसान करतात.
बहुतेक वेळा, काहीही नाही! आई पुन्हा तिच्या निरोगी स्थितीमध्ये येते आणि रक्तातील साखरेची पातळी पुन्हा सामान्य होते. बाळ निरोगी आणि आनंदी होते. परंतु, रक्तातील साखरेचे प्रमाण जास्त असल्यामुळे तसेच उशीरा निदान झाल्यामुळे किंवा आईच्या शरीराने औषधांना चांगला प्रतिसाद न दिल्याने, त्याचे परिणाम आईवर आणि बाळावर दिसू शकतात. आईमध्ये टाईप २ मधुमेह आणि बाळामध्ये हायपोग्लाइसेमियाची शक्यता नाकारण्यासाठी त्यानंतरच्या चाचण्या निश्चित केल्या जाऊ शकतात.
निरोगी वजन राखण्यासाठी प्रयत्न करणे आणि प्रसूतीनंतरही निरोगी आहार आणि व्यायामाच्या सवयी चालू ठेवणे महत्त्वाचे आहे. आयुष्याच्या नंतरच्या टप्प्यात आणि पुढील गरोदरपणात मधुमेह होण्याचा धोका कमी करण्यास ह्याची मदत होते. प्रसूतीनंतर स्वतःसाठी तसेच बाळासाठी डॉक्टरांकडे फॉलो अप साठी जाणे टाळू नका. स्तनपान चालू ठेवा, तसेच तुम्ही पोषक तत्वांनी युक्त आहार घ्या . असे केल्याने तुमचे वजन योग्य होण्यास मदत होईल आणि बाळाचे आरोग्य उत्तम राहील.
आणखी वाचा:
गरोदरपणातील थायरॉइडची समस्या गरोदरपणातील मूळव्याधीवर सर्वोत्तम घरगुती उपाय