आरोग्य

नवजात बाळांना होणारी कावीळ

तुम्ही तुमच्या नवजात बाळाच्या आगमनाच्या आनंदात असताना कदाचित तुम्हाला बाळाची त्वचा पिवळसर असल्याचे दिसून येईल. ह्यामुळे घाबरून जाऊन तुम्हाला चिंता वाटू शकते. अशा परिस्थितीत, सल्ला घेण्यासाठी तुमचे फॅमिली डॉक्टर सर्वोत्तम व्यक्ती असू शकतात. तथापि, काळजी करण्याची आवश्यकता नाही कारण अकाली जन्मलेल्या बाळांमध्ये आणि काही पूर्ण-मुदतीच्या बाळांमध्ये उद्भवणारी कावीळ ही अर्भक कावीळ किंवा नवजात कावीळ असू शकते. ही कावीळ बऱ्याच नवजात बाळांना होते. जरी ते हानिकारक नसले तरी उपचार न केल्यास त्यामुळे समस्या उद्भवू शकतात म्हणून हा लेख वाचा आणि स्वतःला पुरेश्या माहितीसह सुसज्ज करा जेणेकरून तुम्ही परिस्थिती प्रभावीपणे आणि चिंताविरहित होऊन हाताळू शकाल.

नवजात कावीळ म्हणजे काय?

बिलीरुबिन एक पिवळसर रंगाचा पदार्थ आहे. मानवी शरीर रक्तातील जुन्या लाल रक्त पेशी बदलण्याच्या प्रक्रिये दरम्यान तो तयार करते. यकृत बिलीरुबिनचे विघटन करण्यास मदत करते जेणेकरून ते शौचाद्वारे शरीरातून बाहेर फेकले जाईल. नवजात बालकांच्या तुलनेत प्रौढांमध्ये बिलीरुबिनची पातळी कमी असते. बाळांमध्ये लाल रक्तपेशींचे प्रमाण जास्त असते. म्हणूनच, नवजात बाळासाठी बिलीरुबिनच्या सामान्य श्रेणीत वाढ होते. जेव्हा नवजात मुलांचे रक्त बिलीरुबिनचे जास्त प्रमाण दर्शवते तेव्हा नवजात कावीळ होते. आणि त्यामुळे बाळाच्या त्वचेचा रंग बदलतो आणि त्याचे डोळे पिवळसर होतात. बाळांमध्ये बिलिरुबीनच्या उच्च पातळीमुळे होणारी ही स्थिती नवजात कावीळ म्हणून ओळखली जाते. नवजात बाळामध्ये त्वचेचा आणि डोळ्यांचा पिवळा रंग हा सामान्य संक्रमणकालीन टप्पा दर्शवितो. तथापि, उपचार न केल्यास काही बाळांना ते घातक ठरू शकते.

नवजात शिशुंमध्ये कावीळ किती सामान्य आहे?

पूर्ण दिवस घेतलेल्या बाळांमध्ये सुमारे साठ टक्के आणि अकाली जन्मलेल्या बाळांमध्ये ऐंशी टक्के पिवळ्या रंगाची त्वचा विकसित होते - त्याला कावीळ म्हणतात. सर्वसाधारणपणे, सर्व नवजात बाळांना काही प्रमाणात कावीळ, होते परंतु ते नेहमीच स्पष्ट होत नाही. बहुतेक वेळा, कावीळ हा मुलाच्या अपरिपक्व यकृताचा सामान्य आणि क्षणिक शारीरिक परिणाम आहे. बऱ्याच मुलांसाठी कावीळ निरुपद्रवी असते, आणि ती कोणत्याही उपचारांशिवाय आपोआप बरी होते. तथापि, काही प्रकरणांमध्ये ते गंभीर ठरू शकते, म्हणून सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे

नवजात बाळांना कावीळ होण्याची कारणे काय आहेत?

मानवी रक्तात बिलीरुबिन असते. जेव्हा जुन्या लाल रक्तपेशींचे विघटन होते तेव्हा बिलीरुबिन तयार होते. सामान्यत: बिलीरुबिन यकृतद्वारे रक्त आणि शरीरातून काढून टाकले जाते. आणि यकृतामधून ते मूत्र आणि आतड्यांच्या हालचालींमधून मुक्त होते. बिलिरुबिन ह्या रंगद्रव्याची रक्तातील पातळी वाढल्यामुळे त्वचा पिवळसर होते. बिलीरुबिनचे प्रमाण जास्त झाल्यास कावीळ होते. विविध कारणांनुसार काविळीचे प्रकार खालीलप्रमाणे आहेत

शरीरशास्त्रविषयक कावीळ

गरोदरपणात, बाळाला पोसण्यासाठी नाळेची वाढ होते. बाळ आपल्या गर्भाशयात असल्याने, तुमचे शरीर नाळेद्वारे बाळाचे बिलीरुबिन काढून टाकते. बाळाचा जन्म झाल्यानंतर बाळाचे यकृत बिलीरुबिनपासून मुक्त होणे आवश्यक आहे. बाळाच्या यकृतला हे कार्य कार्यक्षमतेने करण्यास वेळ लागला तर, बिलीरुबिन बाळाच्या रक्तात वाढते आणि कावीळ होते. या प्रकारच्या काविळीला शारीरिक कावीळ म्हणतात. सामान्यत: ह्या प्रकारची कावीळ दुसऱ्या किंवा तिसऱ्या दिवसादरम्यान दिसून येते आणि दोन आठवड्यांत नाहीशी होते. पिवळा रंग त्वचेवर दिसून येतो आणि कधी कधी तो बोटांपर्यंत पोहोचतो.

स्तनपान कमी असल्याने होणारी कावीळ

जर द्रवपदार्थ अपुरे पडले तर रक्तातील बिलिरुबीनचे प्रमाण वाढते. जर बाळाला भरपूर प्रमाणात स्तनपान मिळाले नाही तर बाळाला स्तनपानाची कावीळ होऊ शकते. आपल्या स्तनपानाच्या समस्येबद्दल आपल्या डॉक्टरांशी चर्चा करणे किंवा दुग्धपान तज्ञाशी सल्लामसलत केल्यास तुम्हाला ह्या प्रकारची कावीळ हाताळण्यास मदत होईल. बाळाला आहार देण्याच्या योग्य पद्धतींद्वारे, तसेच वारंवार आणि वाढत्या आहारानंतर पुरेसे दूध मिळाल्यानंतर, कावीळ नाहीशी होईल.

अंगावरील दुधाशी संबंधित कावीळ

पहिल्या काही आठवड्यांमध्ये, स्तनपान घेणाऱ्या बाळांना अंगावरील दुधाने कावीळ होऊ शकते. सामान्यत: बाळाच्या वयाच्या ७ ते ११ दिवसात ह्या प्रकारच्या कावीळचे निदान केले जाते. आवश्यकतेनुसार बाळाचे वजन आणि नर्सिंग वाढेल, परंतु आईचे दुध कदाचित बिलीरुबिनवर प्रक्रिया करण्याच्या यकृताच्या क्षमतेवर परिणाम करीत असेल. हे अनेक आठवडे किंवा महिने सुरू राहू शकते. हे प्रामुख्याने स्तनपान घेणाऱ्या बाळांमध्ये आढळते. ते निरुपद्रवी आहे; तथापि, जर बाळाच्या बिलीरुबिनची पातळी खूप वाढली तर डॉक्टर काही दिवस स्तनपान थांबवण्याचा सल्ला देतात. जेव्हा बिलीरुबिन पातळी पुन्हा सामान्य होईल तेव्हा आपण बाळाला स्तनपान देऊ शकता.

रक्तगट विसंगतता

आई आणि बाळाच्या रक्ताच्या गटांमध्ये विसंगतता असल्यास कावीळ होऊ शकते. ह्या आई आणि बाळाच्या रक्तगटाच्या विसंगततेमुळे बाळाची रक्तातील बिलीरुबिनची पातळी वाढते

अकाली जन्म

पूर्ण-मुदतीच्या मुलांच्या तुलनेत, गरोदरपणाच्या ३७ आठवड्यांपूर्वी जन्मलेल्या बाळांना कावीळ होण्याचा धोका जास्त असतो. अकाली बाळांमध्ये, बिलीरुबिन काढून टाकण्यासाठी यकृत पूर्णपणे विकसित होत नाही. त्यामुळे बाळांना काविळीचा त्रास होतो.

बाळाला जन्मतः कावीळ होण्याची इतर कारणे

कधीकधी, संसर्ग किंवा बाळाच्या पचनसंस्थेशी संबंधित कारणास्तव कावीळ होऊ शकते. कावीळ खालील परिस्थितीत देखील उद्भवू शकते:

नवजात मुलांमध्ये कावीळ होण्याची चिन्हे आणि लक्षणे कोणती आहेत?

कावीळ होण्याचे आणि बिलीरुबिनच्या पातळीनुसार हायपरबिलिरुबिनेमियाची लक्षणे बदलतात. खाली बाळाला कावीळ झाल्याचे दर्शविणारी काही चिन्हे व लक्षणे दिलेली आहेत.

निदान आणि चाचण्या

आपले डॉक्टर बाळाची जन्मानंतर काविळीसाठीची तपासणी करतील. ते बाळाच्या जन्मानंतर तीन ते पाच दिवस बाळावर लक्ष ठेवतील कारण या काळात नवजात बाळांमध्ये बिलीरुबिनची पातळी सर्वात जास्त असू शकते. नवजात बाळांमध्ये कावीळ निदान करण्यासाठी वेगवेगळ्या चाचण्या केल्या जातात. यापैकी काही चाचण्या पाहू.
  1. ट्रान्सक्युटेनियस बिलीरुबिनोमेट्री - ही चाचणी करण्यासाठी, डॉक्टर बिलीरुबिनोमीटर म्हणून ओळखले जाणारे डिव्हाइस वापरतील. ह्या डिव्हाइसद्वारे बाळाच्या त्वचेवर प्रकाशाचा एक किरण निर्देशित केला जातो. बाळाच्या शरीरातील बिलिरुबिनच्या पातळीची गणना ही किती प्रमाणात प्रकाश रिफ्लेक्ट होतो किंवा त्वचेमध्ये किती प्रमाणात शोषला जातो ह्यावर अवलंबून आहे.
  2. रक्ताचा नमुना वापरणे - डॉक्टर आपल्या बाळाच्या टाचेतून रक्ताचा नमुना घेतात आणि पॅथॉलॉजिस्ट सीरममध्ये बिलीरुबिनची पातळी तपासतात. सहसा, डॉक्टर बिलीरुबिनोमीटर पसंत करतात

नवजात बाळांमध्ये बिलिरुबीनची पातळी

नवजात बाळांची बिलीरुबिन चाचणी बिलीरुबिनची पातळी निश्चित करते. नवजात बाळांमध्ये बिलीरुबिनची सामान्य श्रेणी ५ मिलिग्रॅम/डीएलपेक्षा कमी असते. जर बिलीरुबिनची पातळी या सामान्य मूल्यापेक्षा जास्त असेल तर बाळाला नवजात कावीळ होते.
Source: https://www.caringforkids.cps.ca/handouts/jaundice_in_newborns

निरोगी नवजात बाळाच्या शरीरातील बिलिरुबीनची पातळी

निरोगी नवजात बाळाच्या शरीरातील बिलिरुबीनची पातळी खालील तक्त्यामध्ये दिलेली आहे. ह्या बाळांना काविळीच्या उपचारांची गरज आहे.
बाळाचे वय सिरममधील बिलिरुबीनची पातळी
२४ तासांपेक्षा कमी १० मिलिग्रॅमपेक्षा जास्त
२४-४८ तास १५ मिलिग्रॅमपेक्षा जास्त
४९-७२ तास १८ मिलिग्रॅमपेक्षा जास्त
७२ तासांपेक्षा जास्त २० मिलिग्रॅमपेक्षा जास्त

अकाली जन्मलेल्या नवजात बाळांमधील बिलीरुबिन पातळी

अकाली जन्मलेल्या नवजात बाळे ज्यांना काविळीच्या उपचारांची गरज आहे त्यांची बिलिरुबिन पातळी दर्शवणारा तक्ता खाली दिलेला आहे.
बाळाचे वय सिरममधील बिलिरुबीनची पातळी
२४ तास ८ मिग्रॅ/डीएल किंवा जास्त
४८ तास १३ मिग्रॅ/डीएल किंवा जास्त
७२ तास १६ मिग्रॅ/डीएल किंवा जास्त
९६ तास १७ मिग्रॅ/डीएल किंवा जास्त
इतर चाचण्या - जर डॉक्टरांना असे वाटले की तीव्रतेच्या आधारे अधिक चाचण्या करणे आवश्यक आहे तर रक्त तपासणीद्वारे खालील तपासण्या केल्या जातातः

जोखीम घटक

नवजात कावीळ सामान्य असली तरी काही जोखीम घटक असलेल्या नवजात मुलांमध्ये कावीळ होण्याची शक्यता जास्त असते. काही जोखमीच्या घटकांमध्ये खालील घटकांचा समावेश होतो:

नवजात मुलांमध्ये काविळीचे संभाव्य धोके आणि गुंतागुंत काय आहेत?

गंभीर नवजात कावीळमध्ये मोठी गुंतागुंत होऊ शकते. म्हणूनच, आपल्या डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा आणि त्यानुसार वेळेवर उपचार करणे आवश्यक आहे. बाळामध्ये खालील प्रकारची गुंतागुंत होऊ शकते.

तीव्र बिलीरुबिन एन्सेफॅलोपॅथी

बिलीरुबिन मेंदूच्या पेशींसाठी हानिकारक आहे. कावीळ होण्याची गंभीर घटना धोकादायक असू शकते आणि मेंदूपर्यंत बिलीरुबिन पोहोचू शकते. या स्थितीस तीव्र बिलीरुबिन एन्सेफॅलोपॅथी म्हणून संबोधले जाते. जर उपचार केला गेला नाही तर यामुळे मेंदूचे अतुलनीय नुकसान होते. खालील लक्षणांमुळे असे दिसून येते की बाळाला तीव्र बिलीरुबिन एन्सेफॅलोपॅथीचा त्रास होतो आहे.

कार्निक्टीरस

जर तीव्र बिलीरुबिन एन्सेफॅलोपॅथीचा परिणाम म्हणून मेंदूला अपरिवर्तनीय किंवा कायमस्वरुपी नुकसान झाला तर त्याचा परिणाम केर्निक्टेरस नावाच्या सिंड्रोममध्ये होतो. हा सिंड्रोम खालील नुकसानीला कारणीभूत ठरू शकते:

जन्मतः होणाऱ्या काविळीसाठी उपचारांचे पर्याय

जर कावीळ सौम्य असेल तर ते दोन ते तीन आठवड्यांत अदृश्य होईल. जर स्थिती मध्यम किंवा गंभीर असेल तर बाळाला बिलीरुबिनची पातळी कमी करण्यासाठी उपचार केले जाणे आवश्यक आहे. काही लोकप्रिय उपचार खालीलप्रमाणे आहेत: आपल्या बाळाला जन्मतः कावीळ असल्यास फोटोथेरपी दिली जाते. या उपचारात बिलीरुबिनची पातळी खाली आणण्यासाठी प्रकाशाचा वापर केला जातो. या प्रकाशाच्या उपचारांमुळे, फोटो-ऑक्सिडेशन होते. फोटो-ऑक्सीकरण बिलीरुबिनमध्ये ऑक्सिजन जोडते जेणेकरून ते पाण्यात विरघळेल. ह्यामुळे यकृत रक्तातील बिलीरुबिन चयापचय करण्यास आणि शरीरातून काढून टाकण्यास सक्षम होते. बाळासाठी फोटोथेरपी सुरक्षित आहे. ही थेरपी २-३ दिवस चालते मध्ये ३-४ तासांचे अंतर असते. अंतराच्या दरम्यान आपण बाळाला खायला घालू शकता. बिलीरुबिनच्या पातळीवर सतत लक्ष ठेवले जाते. कधीकधी, बाळाला कदाचित बाळाची त्वचा टॅन होते परंतु ते लवकरच कमी होते. फोटोथेरपीचे दोन प्रकार आहेत:
  1. पारंपारिक फोटोथेरपी
पारंपारिक फोटोथेरपीमध्ये, बाळांना हलोजन दिवे किंवा फ्लोरोसेंट दिव्याखाली ठेवले जाते. प्रक्रियेदरम्यान, मुलांचे डोळे चांगले झाकलेले असतात
  1. फायबर-ऑप्टिक फोटोथेरपी
फायबर ऑप्टिक फोटोथेरपीमध्ये बाळांना बिलीबॅन्केट नावाच्या ब्लँकेटमध्ये गुंडाळले जाते, ज्यामध्ये फायबर-ऑप्टिक केबल्स असतात. या केबल्समधून प्रकाश बाळाला घेरतो. या उपचारांना एक ते दोन दिवस लागतात. डिहायड्रेशन टाळण्यासाठी बाळाला दोन तासांत हे एकदाच दिले जाते. हे उपचार अकाली जन्मलेल्या बाळांसाठी वापरले जातात. जर फोटोथेरपीद्वारे बाळाची बिलीरुबिनची पातळी कमी होत नसेल तर डॉक्टर एक्सचेंज ट्रान्सफ्युजन करतात ज्यामध्ये बाळाचे थोडे रक्त काढून रक्तदात्याच्या रक्ताने बदलले जाते. रक्तदात्याच्या रक्तात बिलीरुबिन नसते आणि त्यामुळे रक्तसंक्रमणानंतर बिलीरुबिनची पातळी कमी होते. नवजात काविळीसाठी एक्सचेंज ट्रान्सफ्युजन ही एक मोठी प्रक्रिया आहे. बाळाचे काळजीपूर्वक निरीक्षण केले जाते. प्रक्रियेच्या दोन तासांनंतर, प्रक्रिया यशस्वी झाली की नाही हे तपासण्यासाठी रक्ताच्या चाचण्या केल्या जातात.

नवजात बाळाच्या काविळीसाठी घरगुती उपचार

सौम्य प्रकरणांमध्ये, डॉक्टर नवजात बाळाच्या कावीळसाठी घरगुती उपचार सुचवू शकतात. खाली काही घरगुती उपचार दिलेले आहेत.

प्रतिबंध

कावीळ ही सामान्य गोष्ट आहे आणि ती टाळता येत नाही. तथापि, आपण योग्य स्क्रीनिंग, देखरेख आणि त्वरित उपचार करून ती गंभीर बनण्यापासून रोखू शकता. आपल्या संदर्भासाठी खाली काही टिप्स आहेतः

तुम्ही डॉक्टरांना कधी फोन केला पाहिजे?

रूग्णांना डिस्चार्ज देण्यापूर्वी रुग्णालयात काविळीची तपासणी होते. सुरुवातीच्या काही दिवसांत बाळाची प्रकृती ठीक असल्याचे सुनिश्चित करण्यासाठी डॉक्टरांशी संपर्क साधण्याचा सल्ला दिला जातो. सामान्यत: डॉक्टर जन्माच्या तिसर्याा आणि सातव्या दिवसाच्या दरम्यान बाळांची तपासणी करतात कारण या काळात बिलीरुबिनची पातळी जास्त असते. डिस्चार्ज होण्यापूर्वी पालकांना कावीळ विषयी शिक्षण दिले पाहिजे आणि गरज भासल्यास पुन्हा इस्पितळात दाखल होण्यास सांगितले पाहिजे.
आपल्याला कावीळची काही चिन्हे आणि लक्षणे आढळल्यास डॉक्टरांशी संपर्क करण्याचा सल्ला दिला जातो. खालील परिस्थितींमध्ये तुम्ही तुमच्या डॉक्टरांना फोन करा:

निष्कर्ष

नवजात बाळांच्या काविळीमुळे पालक चिंताग्रस्त होतात. तथापि, वैद्यकीय शास्त्राच्या प्रगतीमुळे हे सुनिश्चित होते की आपल्या लहान मुलास योग्य उपचार मिळतील. आपल्याला नवजात बाळाला जन्मतः होणाऱ्या काविळीच्या लक्षणांबद्दल माहिती असल्यास तुम्ही सुरुवातीच्या काही दिवसांत बाळाचे निरीक्षण करू शकता आणि त्यावर उपचार करू शकता. नवजात बाळाला जन्मतः होणाऱ्या काविळीविषयी स्वत: ला शिक्षित करणे महत्वाचे आहे जेणेकरून तुम्ही घाबरून जाणार नाही. नवजात बाळांना होणारी कावीळ हानिकारक नसली तरी काही मुलांसाठी ती तीव्र होते. बिलीरुबिनची उच्च पातळी मेंदूवर परिणाम करते, म्हणूनच कायमचे नुकसान होऊ नये म्हणून बाळाचे निरीक्षण करणे, निदान करणे आणि त्वरित उपचार करणे चांगले आहे. या लेखातील सर्व मुद्धे पालकांना नवजात बाळांना होणाऱ्या काविळीविषयी सर्व काही समजून घेण्यास आणि आवश्यक असल्यास त्यानुसार कार्य करण्यास मदत करतील आणखी वाचा: बाळांमधील उष्माघात बाळांना होणारा सनबर्न – लक्षणे, उपचार आणि प्रतिबंध
Published by
मंजिरी एन्डाईत
Last Updated On

Recent Posts

All Rights Reserved